Borusan Neşe Fabrikası Yarışması çalışmaları Aralık 2012'de başladı ve yarışma 2013 Ocak ayında ilan edildi. Özel sektörün bir sosyal sorumluluk projesi olarak, kamu yararına bir yapı için, yarışma açmayı düşünmesi nadiren görülen, oldukça heyecan verici bir girişimdi.
Jüri, Borusan'ın çocukların geleceği için attığı bu adımı çok anlamlı buldu. Şartnamenin oluşturulması için 3 oturum düzenlendi. Jüriye rahmetli Hakkı Önel hocamız başkanlık yaptı. İlk jüri toplantılarında Borusan yetkilileri, çocukların kültür ve sanat ile iç içe, açık alanları ve bahçeleri özgürce kullanabilecekleri bir dünya hayalini kurduklarını aktardılar. Mimarlık ortamı da bu girişimi destekleyerek son derece yüksek bir katılım gerçekleştirdi. Yarışmaya 196 proje teslim edildi. Seçim süreci 3 gün sürdü. Nisan ayı sonunda sonuçlar ilan edildi. Yarışmanın ödül töreni ve yoğun bir katılımlı kolokyumu yapıldı.
Jürinin daha sonra devam eden süreç ile ilgili bir bilgisi olmadı. Bu yazının kamuoyunun huzura taşınmasının sebebi ise, yarışma sürecinin sonunda ortaya çıkan süreç ve yapıdır.
Uygulanan yapı
Jüri resmi olarak olmasa da etik açıdan yarışma sürecinin ardından ortaya çıkan sonuç ile ilgili mimarlık ortamına, kamuoyuna ve en önemlisi yarışmaya katılmış meslektaşlarımıza karşı sorumluluk hissetmektedir. Jüri bu sorumluluğunun bir bölümünü yerine getirmek adına bir araya gelerek aşağıdaki ortak açıklamaları yapma gereksinimi hissetmiştir:
Gerçekleştirilen yapı incelendiğinde, jüri, yarışmada Birincilik Ödülü alan öneri ile tasarımsal olarak bir benzerlik görememiştir. Söz konusu olan, seçilen tasarımın revize edilmiş ya da geliştirilmiş bir hali değil, tamamen yeni bir projedir. Müellif mimarlar da bunu kendi anlatımlarında "yeni bir tasarım geliştirdik" ifadeleri ile doğrulamaktadır ve bu durumun gerekçesi olarak "maliyet" ve "program değişiklikleri"ni gerekçe olarak göstermektedir. Jüri, bu gerekçeleri hem teknik olarak inandırıcı bulmamış; hem de şartnamede zaten belirtilmiş ve ödül alan projenin seçilme nedenleri arasında yer alan (yarışma jüri raporunda görülebileceği gibi) bu konuların, projenin kendi müellifleri tarafından tümden reddedilmesinin gerekçesi olarak gösterilmesini anlamlı bulmamıştır. Kaldı ki, yarışma sonrası süreçte, ne Borusan A.Ş., ne de müellifler, jüri ya da yarışmanın ortak düzenleyicilerinden YEM ile irtibat kurmamışlardır.
Müelliflerin, seçilen öneriyi geliştirme ve revize etmeleri doğaldır; ancak tümüyle yeni bir tasarıma yönelmiş olmaları, yarışmanın idare, jüri ve yarışmacılar arasında oluşturduğu mutabakatı çiğnemeleri anlamına gelir. Yarışma sonucunda herhangi bir tasarımı gerçekleştirmek üzere bir müellif seçilmemiştir, tersine belirli bir tasarım önerisi seçilmiştir. Müellifler yalnızca işveren idareye karşı değil, seçildikleri yarışma oratmına karşı da sorumludurlar. Müelliflerin seçildikleri tasarımı sahiplenmeyip reddetmeleri, o tasarım ile aldıkları 1. ödülünün de reddi anlamına gelir.
Yarışmaya sunulan ve birinci seçilen projenin maketi
Gerçekleştirilen yapı incelendiğinde ise, üretimi için herhangi bir yarışmanın gerekli olmayacağı görülmektedir. Gerek Borusan A.Ş., gerekse müellifler, böyle bir yapı elde etmek için yüzlerce mimarın emeğinin seferber edileceği bir yarışma ortamına gerek olmadığını görebilecek donanıma ve birikime sahiptirler. Katılımın böylesi geniş bir şekilde sağlandığı bir yarışma sonrasında böyle bir yapı elde edilmesi, yarışma ortamı açısından da son derece zedeleyici olmuştur.
Son olarak, Borusan Neşe Fabrikaları projesinin, Türkiye'nin farklı bölgelerinde çalışan annelere ve bir sosyal sorumluluk projesi olarak toplumsal yaşama yapacağı katkı, hem jüri hem de mimarlık ortamında büyük kabul görmüş ve desteklenmiştir ve bu hâlâ da geçerlidir. Ancak bu projenin bir başka yönü de, kreşlerin sahip olduğu mekânsal niteliklerle, çocukların yaşamlarının ilk yıllarında onlara vereceği destektir ki, bu yarışma boyunca bütün taraflarca önemsenmiştir. Başka bir deyişle, "Borusan Neşe Fabrikaları" projesi, Türkiye'nin farklı bölgelerinde herhangi 10 adet kreş yapısının inşa edilmesi olarak değil, sahip olduğu mekânsal niteliklerle çocukların gelişimine aktif olarak katkıda bulunacak kreşlerin inşa edilmesi olarak tanıtılmıştır. Yarışma müessesesi ise bu nitelik ve katkıların toplumsal değerlendirme ve mutabakat zeminidir. Jüri, gelinen noktada bu zeminin dışında çıkıldığı ve projenin bu yönünün tümüyle eksik kaldığını görmektedir.
Gelinen aşama itibarı ile jüri, bütün taraflara kabul etmiş oldukları yarışma zeminin gereklerini hatırlatarak, yarışma ortamının zedelenmesine, farkında olmadan da olsa katkı yapmış olmaktan duyduğu üzüntüyü mimarlık ortamı ile paylaşma gereksinimi hissetmiştir.
Saygılarımızla.
Borusan Neşe Fabrikaları (Organize Sanayi Bölgeleri'nde Kreş ve Gündüz Bakımevi Ulusal Mimari Proje Yarışması) Jüri üyeleri