Bina yapı güvenliğine aykırı uygulamalar, yer seçim kararlarındaki hatalar, altyapı sistemlerindeki tıkanıklıklar ve şehirsel donatı alanlarındaki aşırı yükler afet anında ve sonrasında afetin etkilerini büyüten unsurlar olarak öne çıkmaktadır. Bu nedenle afet zararlarının azaltılması sürecinin temelini Şehir Planlama ve Yapılaşma oluşturmaktadır.
Rehber Hakkında
İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) kapsamında ve AFAD’ın işbirliğiyle, Doç. Dr. Seda Kundak tarafından hazırlanan Afet Risklerini Azaltmaya Yönelik Şehir Planlama ve Yapılaşma Rehberi’nin temel amacı; kentlerin farklı tehlike türlerine göre içerdikleri riskleri tanımlayarak ve mevcut teknik ile yasal araçları kullanarak, zarar azaltma yöntemleri ve süreçleri konusunda yerel yönetimleri ve beraberinde de toplumu bilgilendirmektir. Rehber hazırlanırken zarar azaltmanın değişen yapısına uyumlu adımları ve yöntemleri içeren güncel ve bilimsel yaklaşımlar esas alınmıştır. Ayrıca konu alanları özelinde, daha kapsamlı ve derinlemesine bulgular içeren ulusal ve uluslararası araştırma makalelerinden de yararlanılmıştır.
Giriş bölümünde, bu rehberden nasıl yararlanılacağı, afet risklerini azaltmaya yönelik şehir planlama ve yapılaşmanın önemi, mevcut durum, yasal çerçeve ve mevzuat ile ilgili bilgi verilerek okurun konuya yönlendirilmesi sağlanıyor.
Afet Risklerini Azaltmaya Yönelik Şehir Planlama ve Yapılaşma Rehberi’nin ana içeriği beş bölümden oluşuyor:
1. Küresel Ölçekte Çerçeve Programları ve Eylem Planları bölümünde, öncelikle afetlerin şekillendirdiği şehirler ve şehirlerin neden olduğu afetler ile ilgili tarihten örnekler veriliyor. Ardından İkinci Dünya Savaşı Sonrası Dönem, 1980-1990 Dönemi, 1990-2000 Dönemi, 2000-2010 Dönemi ve 2010-2020 Dönemi başlıkları ele alınıyor. Bu dönemlere yönelik olarak; HABITAT I, “Ortak Geleceğimiz” raporu, Doğal Afetlerin Etkilerinin Azaltılması Uluslararası On Yılı (IDNDR), Yokohama Stratejisi ve Güvenli Bir Dünya İçin Eylem Planı, HABITAT II, Birleşmiş Milletler Afet Risklerinin Azaltılması (UNDRR), Binyıl Kalkınma Hedefleri (MDGs), Hyogo Çerçeve Eylem Planı: Uluslar ve Topluluklarda Afetlere Direncin Yapılandırılması, Kyoto Protokolü, Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SDG), Paris İklim Anlaşması, HABITAT III ve İklim Eylemi Zirvesi (CAS) gibi uluslararası antlaşmaların oluşum süreçleri ve kapsamları irdeleniyor.
2. Afetlere Karşı İlk Adım: Tehlike ve Zayıflıkları Anlamak (Tedaviden Önce Teşhis) bölümünde, Tehlike Kaynakları, Hasar Görebilirlik ve Risk Değerlendirme başlıkları inceleniyor. Afetlerle mücadelede; tehlike kaynaklarının özelliklerinin tanımlanması ve bu tehlike kaynaklarının tehdidi altında bulunan öğelerin değerlendirilmesinin, afet risklerinin belirlenmesinde ne denli önemli olduğu gösteriliyor. Hasar görebilirlik kavramı (kırılganlık); yapısal, sosyoekonomik, kurumsal, sistemsel, ekolojik ve yöresel hasar görebilirlik çerçevesinde ele alınıyor. Risk değerlendirmede ise risk analizi yapısal ve kentsel ölçekte tanıtılırken, doğrudan ve dolaylı kayıpları tahmin etmeyi mümkün kılan teknikler de sunuluyor.
3. Şehir Planlama Ölçeğinde Afete Karşı Risk Azaltma bölümünde, Şehir Dokusu ve Afetler, Şehir Ölçeğinde Dirençlilik, Şehir Ölçeğinde Afet Risklerinin Azaltılmasında Yasal Araçlar, Üst Düzey Kararlar ve Stratejiler başlıkları yer alıyor. Öncelikle şehir dokusunu oluşturan öğelerin doğal ve/veya teknolojik tehditler karşısında sergiledikleri tepki ve önem düzeyleri açıklanarak şehirsel ölçekte dirençlilik ve mevcut yasal düzenlemelerin kentsel ölçekte afete karşı risk azaltmadaki rolüne değiniliyor. 11. Kalkınma Planı ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından hazırlanan Stratejik Plan (2019-2023) kapsamında afet risklerini azaltmaya yönelik kararlar inceleniyor. Ayrıca AFAD ve TAMP kapsamında, yerel yönetimlerin görev ve sorumluluklarına ilişkin bilgi veriliyor.
4. Yapısal Ölçekte Afete Karşı Risk Azaltma bölümü, Binalara İlişkin Risk Çeşitleri, Mevcut Binalara İlişkin Zarar Azaltma Stratejileri, Yapılaşma Sürecinde Yapı Güvenliğine İlişkin Zarar Azaltma Stratejileri, Stratejiler ve Eylem Planları başlıklarını içeriyor. Bu başlıklar altında binalara yönelik risk çeşitleri ve risk oluşturan etkenler ele alınıyor. Ayrıca mevcut yapılar için bu risklerden kaynaklanan zararı azaltacak yapısal müdahaleler ile yeni yapılan yapılar için denetim süreci kapsamında izlenecek stratejiler tartışılıyor. Onarım ve güçlendirme ile yıkma ve yeniden yapıma dair detaylı bilgi de veriliyor.
5. Toplumsal Dirençliliği Artırmaya Yönelik Stratejiler bölümünde, Sosyal Uyum (Toplumsal Bütünleşme), Sosyal Sermaye, Sosyal Ağlar, Toplumsal Dirençlilik Çerçevesinde Sosyal Uyum, Sosyal Sermaye ve Sosyal Ağlar ile Ulusal Stratejiler başlıkları irdeleniyor. Toplumsal dirençliliği ve ülke çapına yayılmış olan eğitimlerin etkinliğini ve sürekliliğini artırmaya yönelik olarak perde arkasında kalmış bazı kavramlar ve bu kavramların uygulamalardaki karşılıkları ele alınıyor. Afetlere yönelik toplum eğitimlerinde dikkat edilmesi gereken kritik noktalar öne çıkarılıyor. Afetlere dirençli toplumların oluşturulmasında önem taşıyan risk iletişimi ile bilgi veriliyor. Bu konuda Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK) oynadığı aracı ve kolaylaştırıcı role değiniliyor.
Ekler bölümünde ise rehberde kullanılan özel kavramları açıklayan Sözlük ve Kaynakça yer alıyor.
Bu rehber, şehir planlama ve yapılaşma süreçleri içinde yer alan tüm meslek gruplarındaki profesyoneller ve yerel yönetimler için hazırlanmıştır. Rehberde yer alan konular ve birbirleriyle olan ilişkileri; afet zarar azaltmada karar vericiler, profesyoneller ve toplumun her kesiminin aktif olarak katılımının gerekliliğini göstermektedir. Çünkü ancak bütüncül ve proaktif (olaydan önce harekete geçme) yaklaşımlar sergilendiğinde, afetlerle mücadele kapasitesinin artırılmasıyla birlikte toplumsal bütünleşme ve güçlenme de sağlanabilmektedir. Bu açıdan Afet Risklerini Azaltmaya Yönelik Şehir Planlama ve Yapılaşma Rehberi temel bir başvuru kaynağı olarak değerlendirilebilir.
Zuhal Nakay, Y. Mimar İTÜ/ETH-Zürich
İlgili link: www.ipkb.gov.tr/e-kutuphane-kategorisi/rehberler/
www.ipkb.gov.tr/en/e-library-category/guidelines/
Künye
Hazırlayan: Doç. Dr. Seda Kundak
Yapısal Ölçekte Afete Karşı Risk Azaltma Bölümü: Doç. Dr. İnş. Müh. Çağlar Göksu
Yapısal Ölçekte Afete Karşı Risk Azaltma Bölümüne Katkıda Bulunan: Fikret Kuran
Danışman: Prof. Dr. Handan Türkoğlu, Prof. Dr. Alper İlki
Yayın Yönetmeni: Gülçin İpek
Editör: Zuhal Nakay
Proje Yönetimi: T.C. İstanbul Valiliği İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB), İstanbul İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD İstanbul)
Proje Yürütücüsü ve Danışmanlık Hizmeti: Diyalog360, Turkuaz, Eduser, Bilinçli Yaşam Ortaklığı