Geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz değerli coğrafyacı Prof. Dr. Erol Tümertekin anısına, uzun yıllar ders verdiği Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü'nde bir anma töreni düzenleniyor.
Tören, 30 Mayıs 2012 Çarşamba günü saat 14:30'da MSGSÜ Mimarlık Fakültesi Video Konferans Salonu'nda gerçekleşecek.
İstanbul Üniversitesi (İÜ) Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, İÜ İktisat ve Siyasal Bilgiler Fakülteleri'nin yanı sıra İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mimar Sinan Üniversitesi'nde dersler veren Prof. Dr. Erol Tümertekin, ülkemiz coğrafyasına çok sayıda ders kitabı kazandırdı.
Çalışmaları Japonya'dan Polonya'ya, ABD'den Rusya'ya kadar çok sayıda ülkede ve tekrarlanan sayıda referans gösterilen Prof. Dr. Tümertekin, yayınlarının önemli bir bölümünü İngilizce ve Fransızca gibi yaygın yabancı dillerde ve "beşeri coğrafya" alanında yaparak, bu konuda uluslararası platformdaki açığı kapatmada da etkin bir rol üstlendi.
Prof. Dr. Erol TÜMERTEKİN
23 Temmuz 1926 tarihinde İstanbul'da doğdu. 1948 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü'nden mezun olduktan sonra, 1950 yılında aynı kurumda Beşeri ve İktisadi Coğrafya Kürsüsü'ne asistan olarak atandı. 1952'de "Dr.", 1956'da "Doçent" ve 1964'de de "Prof." unvanlarını aldı.
Doktorasını tamamladıktan sonra, E. Tümertekin, "doktora sonrası" çalışma yapmak isteyenler için oluşturulmuş olan "Whitbeck" Bursu'nu kazanarak A.B.D.'ne (University of Wisconsin) gitmiştir. Orada, şu anda "coğrafyanın babaları" olarak anılan, coğrafi metodolojinin önde gelen adlarından Richard Hartshorne'nun, iklim çalışmalarıyla ünlü Glenn Trewartha'nın (doçentlik tezinin iklimle ilişkili olmasında etkili olmuş), ünlü fiziki coğrafyacı Vernor Finch'in ve o sıralarda adı geçen üniversitede misafir öğretim üyesi olarak bulunan, Alman "çağdaş" coğrafyasının önderlerinden Carl Troll'ün öğrencisi olmuş ve kazandığı çağdaş coğrafi görüşleri ülkemize aktarmıştır. Gerçekten de, yaptığı çok yönlü ve "uygulamalı coğrafya" (konunun bir sorun halinde ortaya konulması, nedenlerinin ve çeşitli ilişkilerinin araştırılması ve geleceğe yönelik önerilerde bulunulması) çalışmalarıyla "geleneksel" türdeki (ülkemizde anlaşıldığı şekliyle "monografya") çalışmaların dışında, "çağdaş" yöntembilimle ele alınan yeni konuların ülkemiz coğrafyasında yerleşmesi onunla başlamıştır diyebiliriz. Aslında ilk çalışması bile "Türkiye'de Filoksera" (İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Dergisi, No.1, 1951) adıyla uygulamalı ve çağdaş coğrafyayı çağrıştıran bir ad taşımıştır. "Ağır Demir Sanayii ve Türkiye'deki Durumu" (İ.Ü.Coğrafya Enst.Yay. No.16, 1954) konulu doktora tezi coğrafyadaki "sistematik uygulamalı coğrafya" çalışmalarına bir örnek olurken, "sanayi coğrafyası"nın da Türkiye'deki coğrafi inceleme alanları arasına girmesine yine o yol açmıştır (bu konudaki bir başka kitabı da "Sanayi Coğrafyası" başlığı altında üç kez İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü tarafından yayınlanmıştır: Yayın No.22, 1969). Doçentlik çalışması ise "bölgesel uygulamalı coğrafya"ya bir örnek olarak "Kurak Bölgelerde Ziraat" (İ.Ü. İktisat Fakültesince yayınlanmıştır: Yay. No.96, 1957) konusundadır. "Ulaşım Coğrafyası" (kitap olarak İ.Ü.Coğrafya Bölümü Yay. No.85, 1976 ve 1987, iki kez yayınlandı), "coğrafi metodoloji" ("Çağdaş Coğrafi Düşüncenin Gelişmesi ve Paul Vidal de la Blache", İ.Ü.Ed.Fak.Yay.No. 3603, 1990), "iklimle ilgili istatistiksel çalışmalar"ın önemli bir bölümü (örneğin, "Türkiye'de Kuraklık İndisleri", Dokuzuncu Meslek Haftası, Türk Coğrafya Kurumu, No.2, 1955; "İstatistik Metodları ile Türkiye'de Kuraklığın İncelenmesi", İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Dergisi, No.7, 1956; "Türkiye'de En Düşük Suhunetlerin Bitkilerin İktisadi Olarak Yetiştirilmesindeki Rolü" İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, No.8, 1957, vb. gibi), "planlama-coğrafya ilişkisi" (örneğin,"Bölge Planlamasında Coğrafyacının Rolü" İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Dergisi, No.11, 1960; "Bölge Bilim Eğitiminde Coğrafya" 3.Ulusal Bölge Bilim-Bölge Planlama Kongresi, İTÜ Mimarlık Fak., 24-25 Haziran 1993) "Merkezi İş Alanları" (örneğin, "İstanbul'un Merkezi İş Sahaları" İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Dergisi No.16, 1967) vb. gibi birçok konudaki hemen hemen ilk yayınları kendisinin gerçekleştirmiş olması yanında, ülkemizdeki coğrafi çalışmalarda öteden beri ihmal edilen "kadınlar"ı inceleme konusu olarak ilk ele alanın da yine Prof.Dr.Erol Tümertekin olduğunu belirtmek gerekir ("Türkiye Ziratinde Kadın Gücünün Dağılışı" Türk Coğrafya Dergisi, No.18-19, 1958-1959 ve "Türkiye'de Ziraatte Çalışan Kadınların Miktar ve Dağılışındaki Değişim" İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Dergisi, No.14, 1964; "Changing Picture of Female Participation in Turkish Agriculture", The Professional Geographer -A.B.D.'nde çıkıyor- Vol.16, No.2, 1964).
Çağdaş coğrafi görüşle yaptığı çalışmalarının sayısı hem oldukça fazladır (29 Kitap ve 114 makale) hem de çoğu kitabı tekrar tekrar basılmıştır ("Ekonomik Coğrafya" 4 kez -sonuncusu 1994; "Beşeri Coğrafya" 3 kez -sonuncusu 1994 vb. gibi). Bunun, ülkemizdeki coğrafya bilim dalının geçmişte fazla üretken olmamasından doğan boşluğu doldurma ihtiyacı ve çabasıyla da ilişkisi vardır. Örneğin "Türkiye'de İç Göçler" (İ.Ü.Coğr.Enst.Yay. No.54, 1968) adlı İngilizce ve Türkçe olarak yayınlanmış bulunan kitabı, yalnız coğrafyada değil, Türkiye'deki sosyal bilimlerde bu konudaki kitap çapındaki ilk çalışmalardan biridir. "Türkiye Nüfus Haritası" ve Türkiye nüfusuyla, özellikle de iç göçler ve kademeli göçlerle ilgili birçok yayını dolayısıyla da, kendisi ülkemizde nüfus çalışmalarını ilk başlatanlardan birisi olarak nitelenmektedir (bakınız: F.Shorter ve B.Güvenç -editörler: "Preface", Turkish Demography: Proceedings of a Conference, Hacettepe University Publication No.7, 1969). Fakat, bilimsel araştırmalarında en dikkati çeken yan, kendisini İstanbul'a adamış olmasıdır. National Geographic Society'nin başkanı G. Grosvenor'ın "şehirlerin anlatacak çok şeyi vardır. Her blok ayrı bir araştırma alanı, bir arazidir" sözüne tam olarak uygun düşen çabalarında İstanbul'u, araştırmaları için, kendisine "arazi" olarak seçmiştir. Nitekim, 1960'lardan beri kendisine araştırma alanı, coğrafyacı terimiyle "arazi" olarak seçtiği İstanbul ile ilgili çeşitli coğrafi konularda (diğer çalışmalarında da İstanbul'a verdiği yer dışında) 4 ayrı kitap ve 23 makale yayınlamıştır. Bunlar arasında: "İstanbul'da Bir Sanayi Bölgesi: Bomonti. Bir Tatbiki Coğrafya Çalışması" İ.Ü.Coğr.Enst.Yay. No.48,1967; "İstanbul Sanayiinde Kuruluş Yeri" (İngilizce ve Türkçe) İ.Ü.Coğr.Enst. Yay. No.71, 1972; "İstanbul'da Nüfus Dağılışı" (Türkçe ve Fransızca) Yay. No.104, 1979; "Distribution of Outborn Population in Istanbul: A Case Study of Migration" İstabul, 1977; "İstanbul Şehri ve Çevresinde Sanayi" İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Dergisi No.17,1970; "İstanbul'da Meslek ve Coğrafi Menşe Hakkında Bir Araştırma" Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, İstanbul 1973; "De l'état actuel du développement spatial des activités industrielles en Istanbul" Ege Coğrafya Dergisi, No.2, 1984; "İstanbul Çevresinde Sanayinin Yeni Yayılma Alanları" Türkiye'de İşletme Biliminin Öncülerine, İ.Ü.İşletme İktisadı Enstitüsü 30. Yıl Yayınları No.12, 1985 sayılabilir.
Çalışmalarının, Türkiye dışında, Japonya'dan Polonya'ya, A.B.D.'den Rusya'ya kadar çok sayıda ülkede ve tekrarlanan sayıda "citation" yapıldığı Türkiye'deki belki de tek coğrafyacı olduğu söylenebilir. Bunda, yapılan yayınların önemli bir bölümünün İngilizce ve Fransızca gibi yaygın yabancı dillerde ve "toplumsal coğrafya", başka bir deyişle "beşeri coğrafya" alanında olmasının, dolayısıyla da bu konuda uluslararası platformdaki açığı kapatmasının rolü olmuştur. Yabancı dillerdeki yayınlarından başka, yayınlarının bir bölümü de zaten yabancı ülkelerdeki dergi ve "Reader"larda çıkmıştır: Örneğin, "Central Business Districts of Istanbul" (Colloque International de Géographie Applique, Liege, Belçika,1968); "Urbanisation in Turkey" (Essays on World Urbanization, George, Philip and Son, Londra 1975); "Turkey" (Modern Geography, Garland Publishing, New York-Londra, 1991); "İstanbul: Une métropole Anatolienne" (Hommes et Terres d'Islam. Mélanges Offerts à Xavier de Planhol (réunis par D.Balland), Tome II, p.133-141, Institut Français de Recherche en Iran) vb. gibi.
Ülkemiz coğrafyasına çok sayıda ders kitabı da kazandıran Prof. Tümertekin, yalnızca İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi coğrafya Bölümünde değil, aynı Üniversite'nin İktisat ve Siyasal Bilgiler Fakültelerinde ve İstanbul'daki diğer değişik üniversitelerde de dersler vermiştir. İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mimar Sinan Üniversitesi'ndeki halen devam eden ve kendisine göre "coğrafyanın propagandası" olan dersleri bu kurumlardaki hemen hemen en uzun süreli dersler arasındadır (İ.T.Ü.'ndeki 20 yılı aşkın bir zamandır sürmektedir). Çok sayıda kişinin gelişmesine, yetişmesine katkıda bulunan, yüksek lisans ve doktora tezleri yöneten Prof. Tümertekin'in özellikle öğrencilerle iletişim kurma yeteneğinin yanısıra, derslerindeki bir öğretim üyesi olarak ender rastlanır ders uslûbu ve dersi anlaşılır kılmaya yardımcı olan esprileri de öğrencilerinin hafızalarından uzun yıllar silinememektedir.
Prof. Erol Tümertekin birçok uluslararası araştırmada da yer almıştır: UNESCO'nun Kurak ve Yarı Kurak Bölgeler çalışması; Pennsylvania Üniversitesi'nin Ortadoğu'da Su konulu çalışması; ve Ford Foundation adına yapılan,Türkiye'de sosyal bilimlerin durumuyla ilgili bir çalışmanın sonucu, ayrıca, Türkçe (Türkiye: Coğrafi ve Sosyal Araştırmalar, İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Yayını, 1972) ve İngilizce (Turkey: Geographic and Social Perspectives, A.J.Brill Yayınevi, Leiden ,1972) olarak da yayınlanmıştır.
A.B.D.'nde Illinois'de yayınlanan Journal of Developing Areas adlı derginin "yayın kurulu"nda 30 yıldan fazla görev yapmıştır ki bu kadar uzun yıllar süren böyle bir duruma ender olarak rastlanmaktadır. Uluslararası Coğrafya Birliği'nin (IGU) "Tatbiki Coğrafya", "Tarımsal Tipoloji", "Ekonomik Kalkınmanın Bölgesel Yönleri", "Dünya Nüfus Haritası" gibi çeşitli komisyonlarında da görev almıştır.
Ayrıca, coğrafyaya yaptığı ve Fransız coğrafyasıyla olan yakın ilişkilerinden dolayı, 1821 yılında kurulmuş ve dünyanın en eski coğrafya derneği olan Fransız "Société de Géographie" tarafından da 1982 yılında "onur üyeliği"ne de seçilmiştir.
Uzun yıllar İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde yönetim kurulu üyeliği, Coğrafya Enstitütüsü Müdürlüğü ve bir süre Dekan yardımcılığı yapan Prof. Tümertekin, 11 yıl da "Coğrafya Bölüm Başkanlığı"nı sürdürmüştür.
Prof. Dr. Nazmiye ÖZGÜÇ
Kaynak: İstanbul Ansiklopedisi