Kosova Cumhuriyeti henüz 2008’de bağımsızlığını ilan etmiş, 1.800.000 nüfuslu genç bir Balkan ülkesi. Ülke, zengin bir etnik yapıya sahip. Arnavut, Sırp, Türk, Boşnak, Roman ve öteki halklardan oluşan ülkede, oldukça genç olan nüfusun çok büyük kısmı ekonomik koşullar nedeniyle ülke dışında, özellikle Avrupa ülkelerinde çalışıyor. Kosova devleti, ülkenin yeniden yapılanma ve modernleşme sürecinde yeni yapılara ve mimari yapıtlara büyük önem veriyor. Bu süreçte yeni başkent Priştina’da bulunan havalimanının yenilenmesi ve kapasitesinin artırılması için 2010 yılında bir ihale düzenlendi. Yapılan ihale sonucunda havalimanının işletmesi ve yıllık 2,5 milyon yolcu kapasiteli yolcu terminali yapılması işini, Türk-Fransız ortaklığı olan Limak-Aeroport de Lyon konsorsiyumu kazanarak, 20 yıllık havalimanı işletmesi sözleşmesini imzaladı. Konsorsiyumda yüzde 90 pay Limak’a ve yüzde 10 pay Aeroport de Lyon şirketine aittir. Konsorsiyumun yeni Terminal binasının tasarımı için düzenlediği sınırlı yarışmada Tekeli-Sisa Mimarlık Ortaklığı’nın hazırladığı proje uygulanmak üzere seçilmiştir. Tasarım sürecinin ardından, 2011 yılı başında başlayan inşaat çalışmaları sonunda toplam 43.000 m2 kapalı alana sahip terminal binası 26 Ekim 2013’te açılarak hizmete alınmıştır.
Genel KonseptTasarım çalışmalarında, havalimanlarındaki kapasitenin sürekli büyümesi ve havacılık teknolojilerinin gelişmesi göz önüne alınarak yeni terminalin işlevsel olarak esnek çözümlü, boyutsal olarak kompakt ve ekonomik olması hedeflendi. Bununla birlikte, yapının genç ve yeni kurulan Cumhuriyetin gelişme çizgisini simgeleyecek, kendine özgü bir forma da sahip olması istenmişti. Çalışmalar sonunda, oldukça kompakt, çatı tasarımı ve genel formu ile özgün bir kimlik yaratan bir yapı ortaya konmuştur. Aprondan ve kara tarafından yaklaşımlarda, çatının formu kolaylıkla algılanmaktadır. Yapının kara tarafından başlayarak hava tarafına doğru yükselen çatısı, iç mekânların yapıdaki yerleşimine ve yükseklik gereksinimlerine yanıt verdiği gibi, yapıya geniş ve yatay çevresi içinde kendisine ve işlevine özgün bir dinamizm vermektedir. Yapının genel kurgusunda bina içi yolcu yürüyüş mesafelerinin olabildiğince kısa olmasına özen gösterilmiştir. Yolcu rotasındaki düşey güzergâh ile yolcu, karşılayıcı ve uğurlayıcıların toplu olarak bulunduğu ana giriş salonunda ve öteki salonlarda yüksek tavan çözümleri sağlanmıştır. Havalimanının zamanla gelişeceği ve gereksinimlerin artacağı göz önünde bulundurularak yapı 2 aşamada iki yana doğru büyütülebilir olarak tasarlanmıştır. Bütün iç mekân çözümleri bu büyüme özelliği dikkate alınarak oluşturulmuştur. Uçuş salonlarını içeren iskele bloğu da aynı şekilde büyütülebilir özelliktedir. Bu büyümeler inşa edildiği takdirde, terminalin toplam yıllık yolcu kapasitesi 4,5 milyon yolcuya ulaşacaktır. Bina iç kurgusunun tasarımında, servis alanlarında ve yolcu işlem noktalarında (check-in, pasaport kontrolleri vb.) işlevsel esneklik sağlanması hedeflenmiştir. Terminal planlamasında pasaport kontrol geçişleri ve yolcu akışlarında, Kosova’nın ilerde Avrupa Birliği üyesi olup Schengen Anlaşması’na dahil olması olasılığı da göz önüne alınarak dönüştürülebilir, esnek çözümlere olanak verilmiştir.
Genel Yerleşim
Yapı bir bodrum ve üç kattan oluşmaktadır. Viyadük çözümlü, giden gelen katları ayrı olarak çözümlenen klasik terminal yerleşiminden farklı olarak, hem gelen yolcular, hem de giden yolcular zemin kattan giriş-çıkış yapmaktadır. Yapının geniş açıklık ve yükseklik gerektiren check-in holü, karşılama holü, bagaj alma holü ve pasaport kontrol holü gibi bütün ana yolcu mekânları bu katta yer almaktadır.
Terminalde 2 grup halinde toplam 26 check-in bankosu bulunmaktadır. Check-in bankolarının sıralı yerleşimi ile girişte yolcuyu karşılayan ana mekânın geniş ve serbest algılanması sağlanmıştır. Check-in işlemlerini tamamlayan yolcular bu alandan yürüyen merdivenlerle yapının üst katlarına yöneltilmektedir. Terminalin 2. katı, yolcu güzergâhı olarak bir geçiş katı niteliğinde düzenlenmiş olup, bunun dışındaki alanlar yönetim ve havayolu bürolarını barındırmaktadır. En üst kat ise, giden yolcunun terminalde en fazla süre geçirdiği bölgedir. Burada güvenlik ve pasaport denetimleri, ticari alanlar (free shop), yeme içme mekânları ve yolcu bekleme salonları yer almaktadır. Binanın en üst katındaki kara-hava tarafları arasındaki orta bölümde yer alan mekanik hacimlerin, merkezi konumları kanal ve borulama boylarının en kısa şekilde çözümüne yardımcı olmaktadır. Bodrum katta personel alanları, depolar, mekanik ve elektrik tesisat alanları bulunmaktadır.
Terminale kara tarafından erişim 6 şeritli bir yol sistemi ile sağlanmaktadır. Bu bölgede eğik kolonlarla taşınan ve çatının bir uzantısı olarak çözümlenen bir kanopi (saçak) ile yolcu karşılayıcı ve uğurlayıcılar, hava koşullarından korunmaktadır. Kanopinin çatıya bağlandığı noktada düzenlenen içi boşluklu volumetrik kolon başlıkları, mimari tasarımın kendine özgü bir niteliğidir. İç bölümlerine yerleştirilen aydınlatma elemanları ile vurgulanan kolon başlıkları, dış aydınlatmada dramatik bir etki yaratmaktadır.Açık otopark ve terminal arasında ilerde raylı ulaşımın konumlandırılacağı bir alan rezerv olarak bırakılmıştır.
Taşıyıcı Sistem
Yapı, 12x12 metre boyutlarında bir ana taşıyıcı sistemde tasarlanmıştır. Bu boyut birbiri ile çatışan ekonomiklik ve serbestlik ölçütleri arasında optimum çözüm sağlamaktadır. Üst yapıda, ilk iki katta betonarme olan kolonlar, en üst katta çelik kolonlara dönüşerek tümüyle çelik olan çatıyı taşımaktadır. Çatı konstrüksiyonunu oluşturan ana çelik kirişler, kara tarafındaki saçak ucundan, hava tarafındaki saçak ucuna çatının özgün formunu oluşturarak kesintisiz olarak devam etmektedir. Bu tasarım, çatının iç mekândan algılanmasında, öteki çelik konstrüksiyon sistemlerden farklılaşmasını sağlamıştır.
Hava Tarafı Tasarımı
Check-in holünden gelen yolcular toplam 13 pasaport kontrol kabininden ve 4 adet güvenlik kontrol noktasından geçerek hava tarafına ulaşırlar. Bu alanın ardından yolcular, yeme içme ve ticari alanların bulunduğu hole ulaşırlar. Bu holde yolcuların olabildiğince ticari alanlarda sergilenen ürünlerle görsel ilişki kurması sağlanmıştır. Böylece, terminalin gelir getirisinin yüksek olması hedeflenmiştir.
Hava tarafı düzeni “open gate”, (serbest girişli uçuş salonu) konsepti ile uyumludur. Böylece yolcuların bekleme süreleri uzadığı takdirde, uçuş salonundan, ticari bölgeye geri dönerek alışveriş etmelerine ya da yeme içme mekânlarını kullanmalarına olanak sağlanmıştır. Bu konsept, yolcu salonlarının yoğun dönemlerde esnek kullanılmasına yardımcı olmaktadır. İskele bloğunda 3 ana yolcu biniş köprüsü bulunmaktadır. Bu köprülerden ikisi şu anki konfigürasyonda 2 adet C ya da E sınıf uçağa hizmet vermektedir. Ortadaki köprü ise MARS sistemlidir. Bu sistemde aynı kapıya 2 dar gövdeli C sınıf ya da 1 adet geniş gövdeli E sınıf uçak yanaşabilmektedir. Bu sistem köprü kullanımında ve operasyonda esneklik sağlayarak terminalin verimliliğini artırmaktadır. İlerde terminal kapasitesi arttığında öteki yolcu köprülerine ekler yapılarak biniş kapılarının “MARS” sistemi ile uyumlu hale getirilmesi mümkün olacaktır. Böylece toplamda 3 kapıdan en çok 6 uçağa aynı anda hizmet verilebilecektir.
Bagaj Dağıtım ve Alım
Terminaldeki bagaj dağıtım sistemi zemin katta doğrudan check-in bankolarının arkasında konumlandırılmıştır. Böylece, bagajlar aynı kotta ve çok kısa mesafede taşınarak ekonomik bir çözüm sağlanmıştır. Bagaj dağıtım sistemi ilk kurulumda 2 adet manuel dağıtım hattı ile tasarlanmıştır. Bu mekân ilerde, sistemin otomatik olarak yenilenmesine ve büyütülmesine deolanak vermektedir. Binanın geliş tarafında yer alan bagaj alım salonunda ise 3 adet bagaj karuseli ile bagajlar zemin kotundan taşınarak dağıtılmaktadır.
Öteki Tesisler
Terminal binası dışında havalimanının modernleşmesi kapsamındaki hava kontrol kulesi, mekanik/elektrik servis binası ve 1750 araç kapasiteli açık otoparklar da Tekeli-Sisa Mimarlık Ortaklığı tarafından tasarlanmıştır. 360 derece görüş açısına sahip kulenin formu ve konumu da terminal binası ile birlikte ortak bir kompozisyon oluşturmaktadır. Ayrıca, bütün proje kapsamında toplamda yaklaşık 110.000 metrekare apron inşa edilmiştir. Pist güvenliğini sağlamak ve Code E tipi uçaklara hizmet vermek amacıyla taksi yolu her iki yönde genişletilmiştir.
*Bu proje YAPI Dergisi'nin 386.sayısında yayımlanmıştır.