BM Design Office, Şanlıurfa Kızılay Meydanı ve Kentsel Tasarım Fikir Yarışması kapsamında tasarladığı projede, tarihi dokunun ve kültürel mirasın korunup, meydanın kent ile bütünlüğünün sağlanması ve kent belleğindeki önemini tekrar kazanması için kent ölçeğinde öneriler geliştirilmiş.
PROJE ALANI
Şanlıurfa kenti halk arasında kısa ismiyle Urfa, doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman ve güneyde Suriye ile sınırı olan birçok medeniyete ve uygarlığa ev sahipliği yapmış koca bir kültür mozaiğini birarada bulundurmaktadır. Kentte önemli yere sahip olan Eyyübiye ilçesine bağlı olan Sarayönü Caddesi ve Kule Caddesi ekseninde yer alan derin bir tarihe sahip olan Sarayönü (Kızılay) Meydanı, geçmişin cazibe noktası olarak tarih sahnesinde yer almıştır. Yıllar içerisinde bozulmaya ve değişime uğrayan,geçmiş kullanımını kaybeden,kentin belleğindeki halinden uzaklaşmış olan Sarayönü (Kızılay) Meydanı'nda mevcut haliyle geçmişteki bağlarının tekrar kurulması, eski cazibe merkezi haline gelebilmesi, çevresindeki önemli odak noktalarıyla (Millet Hanı, Hacı Kâmil Konağı, Hacı Kâmil Köprüsü, Karakoyun Deresi, Tarihi Hızmalı Köprüsü, Mevlid-i Halil-ür Rahman Mağarası, Ayn Zeliha Gölü ve Yusuf Paşa Cami) bağlantısının sağlanıp ön plana çıkarılması, tarih boyunca yer aldığı noktaya tekrar ulaşabilmesi gerekmektedir.
Osmanlı döneminde göç eden gayrimüslimler tarafından oluşturulan zihin haritası, Sarayönü Meydanı'nın ve yakın çevresinin önemini ve potansiyelini ortaya koymaktadır. Tarihte birçok ilki yaşamış mekân Osmanlı Hükümet Sarayı, Belediye gazinosu ve ilk postanenin yer aldığı aynı zamanda Şanlıurfa'nın ilk eczanesi gibi ilklerin çeperinde bulunduğu kimi zaman törenlere, etkinliklere, yazlık sinema (saray sineması) gibi bir çok aktiviteye ev sahipliği yapmıştır.
KENTİN FİZİKİ DURUMU
Kentin fiziki gelişimi Osmanlı dönemi öncesinden bu yana oldukça ciddi değişiklikler göstermektedir. Yıllar içerisinde gerek yanal gerekse dikey yönelimli büyüme söz konusudur ancak kent genel çerçevede kuzey-güney yönünde gelişim sağlamaktadır. Sarayönü Meydanı bu gelişimde fiziki çevreden etkilenmiş olup önemli konumda yer alan mekan bu büyümeden fayda sağlayamamıştır.
UZAK VE YAKIN ÇEVRE ANALİZİ
Sarayönü (Kızılay) Meydanı, önemli yol akslarının çeperinde, tarihi, ticari ve rekreasyonel mekânların merkezinde bulunmaktadır. Uzak ve yakın çevresindeki tarihi mekânları; Urfa Kalesi, Mevlid-i Halil-ür Rahman Mağarası, Hacı Kamil Konağı, Hacı Kamil Köprüsü, Ulu Cami, Millet Hanı, Millet Köprüsü, Yusufpaşa Cami, Tarihi Hızmalı Köprüsü yer almaktadır.
Uzak ve yakın çevresi rekreasyonel alanlar; Ayn Zeliha Gölü, Halil-ür Rahman Gölü, Ayn Zeliha Parkı, Beyazsaray Parkı,Tılfındır Parkı, Şehitlik Parkı önemli alanlardandır.
Sarayönü (Kızılay) meydanı geleneksel avlulu yerleşik konut alanlarının çeperinde yer alıp ticari alanlar, Karakoyun deresiyle olan ilişkisi kentteki cazibe noktasındaki yerini dahada güçlendirmektedir. Aynı zamanda önemli bir cadde olan Sarayönü caddesi doğrudan kuzeyde Abide kavşağına bağlanıp oradan İpek yolu bulvarı ve Recep Tayyip Erdoğan bulvarı ekseninde ilerlemesi Sarayönü (Kızılay) meydanının erişilebilirliğinin ve kentteki diğer odak noktalarına ulaşımda güçlülüğünü ortaya koymaktadır.
MEVCUT YEŞİL ALAN VE ULAŞIM DURUMU
Sarayönü (Kızılay) Meydanı konumu itibariyle yakın çevresinde yanal ve dikey bağlantılar ve erişilebilirlik açısından zengin ulaşım akslarına sahiptir. Çeperinde konumlanan önemli ticari, tarihi ve rekreasyonel alanlar ulaşım açısından cazibe noktası haline gelmiştir. Kuzey istikametinde yer alan sarayönü caddesi güçlü bir ulaşım ağı olan merkezinde Abide Kavşağı ve parelelindeki İpekyol Bulvarı ve Recep Tayyip Erdoğan Bulvarı'na bağlanması güçlü erişilebilirliğinin olduğunu göstermektedir. Bunlarla birlikte yanalda yer alan Kule Caddesi dikeydeki ulaşım akslarına oranla daha zayıf bağlantıya sahiptir.
Sarayönü (Kızılay) Meydanı ve çevresi yeşil alan bakımından yetersiz konumdadır. Çevresindeki birbirinden kopuk olan peyzaj lekeleri birbirinden bağımsız olması yeşil alanların zaman içerisinde tahrip edildiğinin birbirinden ayrıldığını ifade etmektedir. Sarayönü (Kızılay) Meydanı'nın yakın çevresindeki yeşil alanlardan (Kanal Park, Tılfındır Park, Şehitlik Parkı ve Beyazsaray Parkı) önemli rekreasyon ve cazibe alanlarındandır.
KENTSEL ÖNERİLER
Derin bir kültür mozaiğine sahip olan bu kentte gerçekleştirilen tüm kentsel faaliyetlerde tarihi dokunun korunması önem arz etmektedir. Konumu itibari ile tamamen tarihi dokunun merkezinde bulunan Sarayönü Meydanı tasarlanırken tarihi dokunun ve kültürel mirasın korunup, meydanın buna göre tasarlanması gerekmektedir. Meydanın kent ile bütünlüğünün sağlanması ve kent belleğindeki önemini tekrar kazanması için kent ölçeğinde öneriler geliştirilmiştir.
Sarayönü Meydanı’ndan başlayan ve daha sonra Urfa Ulu Cami, Mevlidi Halil Cami, Urfa Kalesi, Ayn Zeliha Gölü, Mozaik Müzesi, Arkeoloji Müzesi, tarihi köprüler, Kurtuluş Müzesi, Millet Hanı, Hacı Kamil Konağı ve köprüsü gibi tarihi özellikleri bakımından önemli alanları birleştiren bir kültür koridoru önerilmiştir. Sarayönü Meydanı’ndan başlayan ve tekrar meydanda sonlanan bu kültür rotası tarihi mekanları birleştirirken geleneksel mimarinin ve sokak tipolojisinin ön plana çıkarılması hedeflenmiştir. Kültür rotası belirlenirken tarihi mekanların konumu ve fiziksel iz takibi etkili olmuştur. Kullanıcıların kullandıkları cihazlardan toplanan gps verileri kent içinde hangi güzergahların en çok tercih edildiğini göstermektedir. Elde edilen verilere göre kent içinde yayalar ve bisikletliler tarafından en çok kullanılan güzergah kültür rotası olarak önerilen güzergah olmuştur.
YÜRÜNEBİLİR KENT
Derin tarih katmanlarının varlığı, mevcut sokak tipolojileri ve kullanıcıların fiziksel izleri göz önünde bulundurulduğunda kent için önerilerin yürünebilir kentlere uygun olarak geliştirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda kültür rotası içerisinde trafiğin yavaşlatılması ve bisiklet yollarına yer verilmesi önerilmiştir. Kültür rotası için sokak tipolojileri geliştirilmiştir.
Cadde genişliğine göre iki tipoloji önerilmiştir. Her iki tipolojide de geniş yaya yolu ve yaz aylarında yüksek sıcaklıkların yayalar üzerindeki etkisini azaltmak için yeşil bantlara ve yol ağaçlandırmasına yer verilmesi önerilmiştir. Kültür rotası boyunca araç trafiği yavaşlatılmalı ve ulaşım ağırlıklı olarak toplu taşıma ile sağlanmalıdır. Rota boyunca kullanıcıları yönlendirici ve bilgilendirici işaret öğelerine yer verilmelidir. Yol ağaçlandırması, yeşil bantlar, donatı elemanları ve bisiklet yolları ile kullanıcılar için konforlu ve güvenli caddeler oluşturulmalıdır.
TASARIM KARARLARI, MEYDANIN ÇEVRE İLE İLİŞKİSİ
Sarayönü meydanı tarihi mekanlar ve kapaklı pasajı gibi önemli ticaret alanları ile çevrelenmiştir. Hacı kamil konağı, Hacı kamil köprüsü, Kanal park ve Ticaret alanları ile güçlü bağlantılara sahiptir. Meydan tasarlanırken çevresi ile olan ilişkisi güçlendirilmiştir. Tasarım yaklaşımı:
- Meydanın çevresi ile olan ilişkisinin güçlendirilmesi ve tarihi alanlar, ticaret alanları, Sarayönü Caddesi ve Kanal Park arasındaki bağlantılılığın arttırılması için meydanın bütünleştirici bir yaklaşımda ele alınması
- Meydanın kent belleğindeki değerinin tekrar kazandırılması ve işlevlerinin arttırılması
- Yılın her döneminde kullanıcılara kültürel ve sosyal altyapı sağlamak
- Kent estetiğine ve etrafındaki tarihi dokuya uyum sağlamak ve katkı sağlamak
- Geleneksel mimaride kullanılan malzemeleri ve yöreye özgü malzemeleri iyi okumak ve kullanmak
- Meydanın günün her saatinde kullanılan cazibe merkezi haline getirilmesi
- Tasarımın iklime duyarlı olması ve kent ekolojisine katkı sağlaması
