memor-EX: fener, balat ve haliç ile buluşmak

Atölye teması olarak seçilen memor-EX sözcüğünün Türkçe’de tam olarak bir karşılığı bulunmamakta, ancak atölye temasını oluşturan ekip tarafından Türkçe ’de “hafıza, bellek, hatıra, anı vb.” sözcüklerin tümünü kapsaması ve bu kavramların mekanla olan ilişkisine vurgu yapması nedeniyle türetilmiştir. Bu bağlamda memor-EX sözcüğünün içerdiği kavramların sözcük anlamına bakıldığında;

• Hafıza: Ruh, bellek

• Bellek: Yaşananları, öğrenilen konuları, bunların geçmişle ilişkisini bilinçli olarak zihinde saklama gücü, dağarcık, akıl, hafıza, zihin / İşaret, nişan / Bilinen, belli, öğrenilen, bellenmiş / Eskiden görülmüş, işitilmiş, koklanmış, tadılmış nesneleri ve türlü yaşantıları yeniden anımsama yetisi / Algılanan nesnelerin ve yaşantıların bilinçte iz bırakması, saklanması ve gereğinde yeniden üretilmesi yeteneği / Zihnin, belleme ve anımsama gücü/İzlenimleri, algıları vb. saklama ve yeniden bilinçte canlandırma yetisi/İzlenimlerin, algıların vb. saklandığı yer / Zihnin belleme ve anımsama yeteneği, gücü / Bellenerek öğrenilen şey/İşaret, iz.

• Hatıra: Bellekte yaşamaya devam eden geçmiş izlenim, duygu veya olay/Bir kimse veya olayı hatırlatan nesne, yadigâr.

• Anı: Geçmişte yaşanmış çeşitli olaylardan belleğin sakladığı her türlü iz, hatıra gibi tanımlarla karşılaşılmaktadır. (TDK, Büyük Türkçe Sözlük, Ocak 2019).

Temanın seçiminde mekan-insan-zaman ilişkisine vurgu yapılması dışında önceki atölyelerin geleneksel tavrına önemli katkıda bulunmuş olan ve geçen yıl yaşamını yitiren Prof. Dr. Fikret Evci anısına düzenlenmiş olması önemli olmuştur.

Mimarlıkta memor-EX: Hafıza/Bellek/Hatıra/Anı Mekanları

Yakın geçmişte mekan-bellek/hafıza ilişkisi üzerine çok sayıda kuramsal bilgi üretilmiş, mekanın hafızası, hafızanın mekanı, bellek mekanları gibi kavramlar gündeme gelmiş, bu çalışmalarda bireysel hafızadan çok toplumsal hafızaya gönderme yapan çalışmalar üretilmiştir. Bu çalışmalardan biri olan Assman’ın “Kültürel Bellek" isimli kitabında belleğin dört farklı boyutundan söz edilmektedir, (Assman J., Kültürel Belek, 2015, s. 27).

Bunlar; mimetik bellek, nesneler belleği, iletişimsel bellek ve kültürel bellektir. Ayrıntılara bakıldığında mimetik belleği davranışların taklit edilmesine dayandığı, nesneler belleğinin insanı çevreleyen eşyalarla biçimlendiği, iletişimsel belleğin insanın dil yeteneği ile diğer bireylerle kurduğu etkileşim ile oluştuğu ve kültürel belleğin ise bu üç alanın bütünlük içinde buluştuğu alanı tariflediği anlaşılmaktadır.

Mekan her ne kadar fiziksel bir olgu olarak görülse de kişilerin ve toplumların anılarına, hatıralarına, sevinçlerine, hüzünlerine eşlik eden duyusal/duygusal bir yanı da vardır. Bu durumda mimarlık; mekan yaratma görevini yerine getirirken, kişilerin, toplumların bu tür hassasiyetlerine yer vermeli, bireysel ya da toplumsal hafızayı canlandıran etkileri içinde barındırmalıdır. Sözcüklerin yüklendiği anlamlar ışığında atölyenin teması, mekanın geçmiş ve gelecek arasında Güvenç’in işaret ettiği “şimdi” arakesitindeki mekana odaklanmaktadır, (Güvenç B., Sosyal ve Kültürel Değişme, 2000, s. 75).

Çalışma alanı

Haliç’i konu edinen kitaplardan birinin tanıtım yazısında bellek ve mekan ilişkisinin öne çıktığı şu anlatım bireysel ve toplumsal hafızaya doğrudan işaret etmektedir; “Uykuların rüyalara rüyaların hayatlara karıştığı Haliç’in kıyılarında köşelerinde ve tepelerinde yaşayan insanların öyküleri anlatılıyor bu kitapta. Yağmurlar, dik yokuşlar, mavnalar, ıhlamur ağaçları, içindeki gizemler, sokak çocukları, bakkal çırakları ve Tekel tütün fabrikasının insanları teker teker kalbinizin içinden geçerek sizleri aynı anda hem sevindirip hem de üzecek ve azıcıkta düşündürecek”, (Timuçin Tecim, Haliç Hikayeleri Kitabı, Arka Kapak Yazısı, Tanıtım Bülteninden, 2018).

Mekan ve bellek ilişkisine kısaca değindikten sonra atölye sunumlarından ve atölye katılımcılarından bu açıklamalara bağlı olarak beklenenlerin aşağıdaki kavramlar ışığında yorumlanması önerilmektedir.

Kavramlar*: Extension, Expression, Exaggeration, Excluding, Exhausting, Existence, Expanding, Experience, Extruding, Explication, Extrapolating, Expiration

Atölye Sunumlarından Beklenenler*

Sunum yapacak atölye yürütücülerinden konu ile ilgi kuran kuramsal ve/veya pratik çalışmalar beklenmektedir. Mekan ile hafıza, bellek, hatıra, anı ve benzerleri arasında ilişki kuran anlatımlar atölyenin amacına uygun olacaktır. Sunumlarda mekan-bellek ilişkisinin yanısıra yukarıda işaret edilen kavramlardan biri veya birkaçı yer alabilir.

Sunumlar daha sonra “Fikret Evci” anısına hazırlanmış kitap çalışmasının bir bölümü olacaktır. Bu nedenle yazım formatı yazarlara iletilecek ve tam metinler istenecektir.

Atölye Katılımcılarından Beklenenler **

- Proje geliştirecek atölye katılımcılarından grup olarak üretilmiş konu ile ilişki kuran kuramsal ve/veya pratik çalışmalar beklenmektedir.

- Mekan ile hafıza, bellek, hatıra, anı ve benzerleri arasında ilişki kuran kavramsal iki ve/veya üç boyutlu soyut/somut tasarımlar üretilmesi beklenmekte daha sonra bu fikirlerden yola çıkılarak çalışma alanına yönelik mekânsal çözüm önerileri geliştirilmesi istenmektedir.

- Çalışma alanı, İstanbul’un Haliç Kıyısıdır. “memor-EX” temalı Yaz Okulu’nun hedefi, Haliç kıyısında sosyal-kamusal alan yaratmak ve bu alana uygun sosyal donatılar tasarlamaktır. Bu bağlamda çalışmadan beklenenler; Haliç ve çevresinin fiziksel özelliklerinin göz önünde bulundurulması; kentsel ve yerel ölçekteki problemlerine hafıza-bellek-hatıra-anı sözcükleri kapsamında kavramsal çözüm önerilerinin getirilmesi; alanın niteliğinin geliştirilmesi; işlevsel, biçimsel ve anlamsal ilişkiler bağlamında kamusal mekan/mekanlar oluşturulması; tüm sürecin “memor-EX” ana teması üzerinden kurgulanması olarak sıralanabilir.

Katılımcılar/Atölye Yürütücüleri **

- Şengül Öymen Gür (Beykent Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Nilay Evcil (Beykent Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Pınar Öktem Erkartal (Beykent Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Serkan Erdinç (Beykent Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Sibel Ural (Bilkent Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü)
- Yılmaz Kuyumcu (İstanbul Aydın Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Fatmanur Ertem (İstanbul Aydın Üniversitesi Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu, Yapı Denetimi Programı)
- Ali Asasoğlu (Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Nilgün Kuloğlu (Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Asu Beşgen (Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Serap Durmuş Öztürk (Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü
- Şeyda Bülbül (Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü)
- Hare Kılıçaslan (Dr. Mimar)
- Betül Sezgin (Karadeniz Teknik Üniversitesi/Mimarlık Fakültesi/Mimarlık Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi)
- Ayhan Usta (Kültür Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Gülay Usta (Kültür Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)
- Celal Kızıldeli (Yeni Yüzyıl Üniversitesi)
- Ayşen Ciravoğlu (Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü)

* Seçilen alt kavramlar "ex" ön ekinden türetilmiş olup "hafıza, bellek, hatıra, anı vb." sözcükleri ile ilişki kuranlar arasından seçilmiştir. Tıpkı "memor-ex" sözcüğünün Türkçe olarak tek bir sözcükle ifade edilemediği gibi alt kavramların da İngilizce olarak ifade edilmesi tercih edilmiştir.

** Projeler ve sunumlar daha sonra "Fikret Evci" anısına hazırlanmış kitap çalışmasında yer alacaktır. Bu nedenle sunum ve yazım formatı katılımcılara iletilecek ve proje çalışmaları ve sunulan makaleler bu formata uygun olarak hazırlanacaktır.