MOTÖR: Kopya Kültürü ve Popüler Türk Sineması belgeselinin yönetmeni Cem Kaya tarafından, Tek ve Çok sergisinin özgün kopyalar teması çerçevesinde hazırlanan gösterim programındaki filmler, 21 Eylül - 2 Kasım tarihleri arasında her Çarşamba saat 19.00'da SALT Galata, Oditoryum'da izlenebilir.
görsel: "MOTÖR: Kopya Kültürü ve Popüler Türk Sineması" (2014) filminden bir kare
Yeşilçam’ın genellikle “çakma” üretim ve fikir hırsızlığıyla suçlandığını belirten yönetmen Cem Kaya’ya göre, yakın zamana kadar telif yönetmelikleriyle ilgili yaptırımların uygulanmasındaki hukuki yetersizlikten dolayı, başkalarının filmlerini uyarlamak doğal bir hak olarak kabul edilmekteydi. Bu bakımdan Kaya’nın belgeseli, kendine mal etme durumunun bariz bir kabahat olarak mı görülmesi; yoksa mevcut bir kültür üretimini yeni bir bağlamda yorumlayarak farklı bir izleyici kitlesine sunmanın kendine özgü bir değer olarak mı anlaşılması gerektiğini sorgular.
Kopyayı pekâlâ bir öğrenme tavrı olarak tanımlamak mümkündür. Türkiye’de 1970’li yıllara kadar üniversitelerde film bölümlerinin olmaması, sinemayla ilgili uluslararası bilgisi çoğunlukla Türkçe seslendirmeli Batı filmlerine dayalı bir Yeşilçam yönetmen kuşağının ortaya çıkmasıyla sonuçlanır. 1940’lar ve 50’lerde ülkenin dört bir yanındaki sinemalarda gösterilen bu filmler, o dönemde yönetmenlik mesleğini öğrenenlerin ilham kaynağıdır.
Katı sansür kuralları, film ekipmanı yokluğu ve sinemayla ilgili düzenleyici kanunların yetersizliği gibi çeşitli etkenlerin baskısı altındaki yönetmenlerin ana “özgürlük” alanı telif konusundaki kayıtsız yaklaşımdır. Bu sayede yönetmenler, senaryo, müzik ve hatta film sekansları olsun, tüm dünyanın kültür havuzundan dilediklerini seçip kullanabilir. Mevcut olan üretimlerden yepyeni üretimler doğar; genellikle cilasız ve ham olmakla birlikte çocuksu bir aşırılığa da sahip bu yapımlar, ana akım sinemanın sunabildiğinden çok daha yaratıcı ve eğlenceli olmayı da başarır.
Türkiye’de ana akım sinema, gerçek anlamıyla kendi başına ayakta durabilen bağımsız bir endüstri konumuna ulaşamadı. Kaya’ya göre, aynı durum, üretim süreçlerinin teknik veya toplumsal açıdan tam olarak gelişmediği başka endüstriler için de geçerli. Büyük bir ucuz iş gücü ve montaj hizmeti sağlayıcısı olarak, Türkiye’nin birçok yerli endüstrisi, yurt dışında üretilen parçaların bir araya getirilmesine dayanır. Bu sayede iç piyasa, öncelikle lisanslı olarak imal edilen ürünler tarafından şekillendirilir; ardından da, telif kanununun yetersizliği yüzünden bu ürünlerin yerli türevleri ortaya çıkar. Pekiyi, bu koşullar altında, kendine mal etmeyi kötü bir yaklaşım olarak görmek mümkün müdür? Yoksa kopya eyleminde, aynı sinema alanında olduğu gibi, bir potansiyel mi aramak gerekir?
Tek ve Çok Gösterimleri için yapılan seçki, özgün kopyalar ve üretim kültürünü analizde sergiye destek olmak üzere iki temel konuya; 1955-95 aralığında Türkiye’nin toplumsal ve ekonomik meseleleri ile yürütme furyasına dikkati çeker. Yönetmenin, gösterim programına ek olarak ayrıca seçtiği bir grup film SALT Galata’daki SALT Araştırma’da izlenebilir.
PROGRAM
21 Eylül
MOTÖR: Kopya Kültürü ve Popüler Türk Sineması (2014)
Yönetmen: Cem Kaya
96 dakika
Türkçe ve Almanca; İngilizce altyazılı
28 Eylül
Gecelerin Ötesi (1960)
Yönetmen: Metin Erksan
90 dakika
Türkçe; İngilizce altyazılı
5 Ekim
Karanlıkta Uyananlar (1964)
Yönetmen: Ertem Göreç
114 dakika
Türkçe; İngilizce altyazılı
12 Ekim
Bitmeyen Yol (1965)
Yönetmen: Duygu Sağıroğlu
93 dakika
Türkçe; İngilizce altyazılı
19 Ekim
Talihli Amele (1980)
Yönetmen: Atıf Yılmaz
91 dakika
Türkçe; İngilizce altyazılı
26 Ekim
Bir Yudum Sevgi (1984)
Yönetmen: Atıf Yılmaz
91 dakika
Türkçe; İngilizce altyazılı
2 Kasım
Camdan Kalp (1990)
Yönetmen: Fehmi Yaşar
103 dakika
Türkçe; İngilizce altyazılı