"İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray"
"İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray", sanatçının 20 yıldan uzun süredir Türkiye'de gerçekleşen ilk sergisi. Saray'ın işleriyle çok kapsamlı bir arşivsel malzemeyi biraraya getiren bu özgün sunum, 13 Eylül'den itibaren SALT Galata'da.
İsmail Saray, British Airways Sanat Ödülü'nü aldığı Eros adlı işinin önünde, 1973
Bugüne dek birkaç metin dışında, İsmail Saray üzerine ne bir kitap ne de bir sergi kataloğu yayımlandı. Saray'ın eşi ve yaşam boyu ortağı Jenni Boswell-Jones ile çıkardığı "AND Journal of Art and Art Education" (1984-1993) dergisi, hiçbir tarihsel incelemeye konu olmadı.
SALT son iki yıldır, 1970'ler ile 1980'lerin başlarında Türkiye kültür ve sanat ortamında belirleyici bir konuma sahip olan ve zamanının ötesinde bir üretim yapan Saray'ın yaşamı ve pratiği üzerine kapsamlı bir araştırma yürütüyor. "İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray" yoğun bir arşivleme süreci ve sanatçıyla derinlikli bir işbirliğine dayalı bu araştırma sonucunda hazırlandı.
İsmail Saray, ER-DAMU-UTU-SU, Paris Bienali, 1977
Uzun vadeli tasarlanan proje, Saray'ın tüm arşivinin toplanıp koruma altına alınması ve sanatçı arkadaşlarının sakladığı işlerinin gün yüzüne çıkarılmasıyla başladı. SALT, sanatçının işbirliğiyle birtakım işlerini arşivsel malzemeyi baz alarak yeniden üretti ve pratiğiyle ilişkili materyallerin detaylı bir arşivini oluşturdu. Gelecekteki araştırmalara da yardımcı olabilecek bir sözlü tarih çalışması bağlamında, Saray'ın birlikte üretim yaptığı kişilerin yanı sıra, arkadaşları ve öğrencileriyle söyleşiler gerçekleştirildi.
SALT Galata'yı kateden sergi...
Araştırmanın ilk aşamasının sunulacağı, sanatçının 20 yıldan uzun bir süredir Türkiye'deki ilk sergisi olan "İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray", SALT Galata'nın farklı katlarına yayılacak.
Kat -1'deki ana sergi mekânında Saray'ın eskizleri, katıldığı sergileri belgeleyen fotoğraf ve videolar, yazışmalar, yurtdışında sergilenen işlerinden parçalar ve sanatçının 1970'lerin başlarında ürettiği 8 mm filmler ile bu sergi için öğrencilik dönemindeki işlerinden yaptığı alıntılar yer alacak.
İsmail Saray, Savunma, 1988 (taslak)
İkinci ve üçüncü katlarda Saray'ın 1980'lerden orijinal işleri; Açık Arşiv'de İngiltere'de gerçekleştirdiği isimsiz bir enstalasyonun yeniden kurulumu (1970); birinci katta da otoportrelerinden oluşan ve bu sergi için yeniden basılan 1972 tarihli Envoy [Elçi] fotoğraf serisi sergilenecek.
Aynı kattaki okuma odası, Saray'ın katıldığı sergilerin afişleri, tıpkıbasım sanatçı kitapları ve hakkında yayımlanmış gazete haberlerinin bir derlemesini içerecek. Saray'ın 2010'da Londra'da düzenlenen From Floor to Sky sergisi için ürettiği en yakın tarihli işleri de, belgesel malzeme eşliğinde SALT Araştırma'da sunulacak.
"İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray" kapsamında ayrıca bir sesli rehber hazırlandı. Saray'ın seslendirdiği bu rehber, arşivin kör noktalarına sanatçının anlatımıyla ışık tutuyor.
Sergi adını, sanatçının Atatürk Kültür Merkezi'nde düzenlenen 8 Sanatçı 8 İş: B Sergisi'ndeki (1990-1991) "İngiltere'den Sevgilerle" işinden alıyor. Sanatçı tarafından imzalanmış bir mektuba işaret eden bu ad, Saray'ın sanatsal üretimindeki "uzakta olma" hissi ile mesafeye atıfta bulunuyor; serginin çıkış noktasını oluşturan arşiv malzemesinin, özellikle de yazışmalarının altını çiziyor.
*
"İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray" 13 Eylül - 2 Kasım 2014 tarihleri arasında SALT Galata'da sergilendikten sonra, 18 Kasım 2014 - 10 Ocak 2015 tarihlerinde SALT Ulus'ta gösterimde olacak.
Tamamı dijitalleştirilmiş olan İsmail Saray Arşivi sergiyle eş zamanlı olarak SALT Araştırma'da erişime açılırken, sergiyi takiben sanatçı üzerine bir e-yayın da hazırlanacak.
Bu proje SALT Araştırma ve Programlar'dan Duygu Demir ve Sezin Romi tarafından, Özge Karagöz ile Ayşe Köklü'nün asistanlığında gerçekleştildi.
Serginin grafik tasarımını, Saray'la Sanat Tanım Topluluğu sergilerinde beraber yer alan Ahmet Öktem üstlendi.
*
İsmail Saray (d. 1943, Kütahya)
Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü'nden mezun olan İsmail Saray, 1968'de hak kazandığı devlet bursuyla heykel eğitimi almak üzere öğrenimine Londra'da devam etti. 1969-1970 yıllarında Saint Martin's School of Art'ta temel eğitim programını tamamlayan Saray, 1973'te Royal College of Art'ta heykel dalında yüksek lisans derecesini aldı. Türkiye'ye döndüğünde zorunlu hizmet görevini yerine getirmek üzere Samsun'a atandı; buradan İstanbul'daki sergilerin yanı sıra, 1977 Paris Bienali'nin de aralarında bulunduğu yurt dışı sergilerine iş gönderdi.
Saray, Samsun'da yaşadığı süre zarfında sanat eğitimini iyileştirmek üzere çalışmalar yürüttü. Samsun Eğitim Enstitüsü'nde sanat kitaplarına odaklı bir kütüphane kurulması için uğraş verdi. Yerel yöneticileri kütüphane için bir bütçe oluşturmaya ikna etti ve kütüphaneyi uluslararası sanat dergilerine abone yaptı; İstanbul seyahatlerinden burası için topladığı kitaplarla döndü.
Saray, 1960'ların sonunda Türkiye'deki sanat öğrenciliği dönemini hoşgörülü bir ortamda geçirmiş ve eğitimi için yeterli devlet desteğinden faydalanmıştı. Ancak, İngiltere'den döndükten sonra sanatsal pratiğinin odağı, 1980 Eylül'ünde gerçekleşecek askerî darbeden hemen önceki yıllarda ülkenin akademik ve sanatsal ortamlarında artan muhafazakârlık ve siyasi tedirginliğe tepkiye yöneldi; bu yaklaşım kariyeri boyunca devam etti.
Bürokratik engellerin de kışkırtmasıyla Türkiye'deki üretimi giderek muhalif bir nitelik kazandı; sanatçının eleştirelliği, dönemin kurumsal ve toplumsal meseleleri tarafından belirlendiği kadar, bunlara karşı bir başkaldırı biçimini de alıyordu. Kavramsal sanata sıkı sıkıya bağlı bir pratikten siyasi anlamla yüklü bir pratiğe doğru bu dönüşüm, Türkiye Cumhuriyeti'nin 1970'lerin ortasında kendi içine kapanan devletçi politikalarının belirlediği sanat sisteminin çeperlerinde üretim yapan bir sanatçının durumunu simgeliyor. Bir eğitim enstitüsü mezunu, yani Güzel Sanatlar Akademisi'nin hâkim olduğu, İstanbul merkezli sanat dünyasına yabancı; uzak bir şehirde mecburi hizmetini yapan bir sanatçı olarak Saray, konumunun hem tanınma hem de işlerini sergileme fırsatları açısından sınırlandığının farkındaydı.
Samsun'a ilk gittiği dönemde Devlet Resim ve Heykel Sergisi'ne katılan sanatçılara anonim olarak gönderdiği Leonardo da Vinci adlı esrarengiz sanatçı kitabı, Saray'ın sınırları zorlayan yaratıcı yaklaşımını gösterir. Saray, 1976'da Antalya Festivali veya 1979'da İstanbul'da düzenlenen 2. Yeni Eğilimler Sergisi'ndeki gibi, sanat dünyasına yönelik sınırlı girişimlerinde katılımını duyurmaktan feragat eder; zira devlet memuru olarak çalışan sanatçıların, zorlu izin prosedürlerinden geçmeksizin görev alanlarını terk etmesi ve haricî bir işle uğraşması keyfiyete göre izne tabidir.
Başka bir eğitim kurumuna tayin talebi süresiz olarak ertelenince 1980'de Türkiye'den ayrılan Saray, o tarihten bu yana Londra'da yaşıyor. Londra'da, eşi ve hayat boyunca birlikte çalıştığı Jenni Boswell-Jones ile AND Journal of Art and Art Education adlı dergiyi kurup 10 yıl süreyle yayımlayan Saray, aynı zamanda sanatsal pratiğini ve politik aktivizmini devam ettirdi.
Söz konusu dönemde ayrıca, son derece eleştirel iki antimilitarist enstalasyon üreterek Groupe Turc ile 1982 ve 1983'te Paris'te Jeune Peinture sergilerine katıldı. 1980'ler ve 1990'ların başı boyunca Türkiye'deki sergilere uzaktan katılmayı sürdürdü. İşleri, dördüncü ve beşinci Öncü Türk Sanatından Bir Kesit (1987 ve 1988); Toplu Sergi (1987 ve 1988); A,B,C,D (1989'dan 1993'e) gibi çığır açan sergiler ile 1990'da Büyük Sergi 2'de sergilendi. Bu işler, Saray'ın hazırladığı ayrıntılı tanımlar doğrultusunda, sanatçı arkadaşları ve sergi düzenleyicileri tarafından gerçekleştirilmekteydi.
1990'ların başında Saray'ın Türkiye sanat çevresiyle bağları zayıfladı; 1988'de sanatçıdan 2. İstanbul Bienali için bir iş önerisi istendi, ancak önerisi yanıtlanmadı. 1980'deki ani ayrılışından sonra ilk kez 1992'de, Sanat, Texnh sergisine katılmak üzere İstanbul'a geldi. Aynı yıl, İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nden "Açık Alanlara Üç Boyutlu Çağdaş Sanat Yapıtları Yerleştirme Etkinliği" için davet almasına rağmen sunduğu öneri gene yanıtsız kaldı. 1993'teki 10 Sanatçı 10 İş: D Sergisi, Türkiye'de ve yurt dışında sonraki 17 yıl boyunca yeni iş ürettiği son sergi oldu. Saray, o tarihten bu yana aktivizme, özellikle de sanatçı haklarına yönelik kampanyalar yürütmeye ağırlık vermektedir.