Mimar, Restorasyon Uzmanı Aslı Özbay; yaşadığımız depremler sonrasında gözler önüne serilen yıkım için öncelikli olarak yapılması gerekenleri sıraladı.
Fotoğraf: TMMOB Mimarlar Odası 6 Şubat Depremleri Tespit ve Değerlendirme Raporu'ndan
6 Şubat tarihinde yaşadığımız depremlerin ardından, kayıplarımız ve yıkımlar sonrası iyileşmeye çalışırken, bir taraftan da gündemimiz; afet sonrası tasarlanacak yapılar ve şehirler.
Depremden etkilenen; Kahramanmaraş, Hatay, Malatya, Adana, Şanlıurfa, Adıyaman, Osmaniye, Elazığ, Gaziantep, Diyarbakır’ın yıkılan şehir merkezleri, köyleri, zarar gören tarihi eserleri ve afet bölgesinin yanında deprem riski bulunan diğer şehirler için;
öncelikli olarak yapılması ve yapılmaması gerekenleri, sektör uzmanlarına sorduk.
Mimar ve Restorasyon Uzmanı Aslı Özbay, görüşlerini şu şekilde paylaştı:
Deprem sonrası ortaya saçılan felakete dair söylenecek ve söylenmekte olan çok şey var. Ülkenin 'motor' ekonomik sektörü olduğunu bildiğimiz, ahlâksızlığın olduğunu sezdiğimiz ama boyutunu göremediğimiz inşaat sektöründeki felaketin yarattığı 'deprem', ülkemiz için bedeli çok ağır bir ihmâl cezası gibi. Siyasetin inşaat rantıyla beslendiğini bile göre geldik bugünlere. Dolayısıyla, ilk yapılması gereken, elbette hukuk sisteminin rayına oturtulması ve yasaların, denetim süreçlerinin işler hâle getirilmesi.
Sistemi bu denli bozunca pek kolay değil ama bu olmadan benzer felaketleri, hatta daha büyüklerini yaşayacağız.
Salt meslek penceresinden bakarsak:
1. Yapı kontrol sistemi, mutlaka müellif mimar ve mühendislerin de işin içinde olacağı şekilde düzeltilmeli ve yapılmış bariz ahlâksızlıklar ağır cezalandırılmalı. Sorunlar proje aşamasında çözülmeden, yapım aşaması sorunsuz olmaz. Projesinin nasıl uygulandığını izleyemeyen mimar ve mühendisler yetişemez, gelişemez. Proje kavramını, "ruhsat eki" olma aşağılamasından kurtarmamız gerekiyor. Proje çizmeyi bilen mimar ve mühendisler yetiştirmemiz gerekiyor. Proje işini, yap-sat’çı müteahhitlerin elinden kurtarmamız lâzım.
Sorunumuzun pek azı yazılı mevzuatla ilgili. Temel sorunumuz, toplumsal ölçekli ahlâki çürümüşlüğümüzde. Bunun bedelini onbinlerce can ödüyor, ödedi. İdari olarak ahlâk, vicdan ve yetkinlik kavramlarını hatırlayan, liyâkatli kadrolarla yönetilmeyi başarmamız gerekiyor.
Mühendislik eğitimi de son yılların okullaşma furyasında mimarlık kadar çökmüştür diye tahmin ediyorum. Eğitimin, "yapma bilgisini de içerecek şekilde" rehabilite edilmesi çok gerekli. Şantiyelerin başına işi bilen kontrol mimarı-mühendisi koyalım desek, bugün binlerce mimar-mühendis arasından yetkin kaç kişi çıkarırız? Bilemiyorum. Muhtemelen inşaatların %10'u mertebesinde bile olmayacaktır. Hızla nitelikli insan yetiştirmemiz lâzım.
Müteahhitlik karnesi yetkinliğe bağlanmalı. Herkesin yapabildiği bir iş olmaktan çıkarılmalı.
2. Yepyeni kentler, kasabalar, köyler yaratma meselesiyle karşı karşıyayız ve nüfus çok büyük, alan çok geniş. Bu süreci, son 20 yıldır binlercesi gözlerimizin önünde gelişen TOKİ'leşme garabetinden kurtarmak, mekânsal niteliği zengin yerleşim alanları tasarlamak lâzım. Toplumun hatırı sayılır bir çoğunluğu (bizlerin aksine) TOKİ yerleşimlerini 'şık ve güvenilir' bulurken, bizdekine benzer bir nitelikli yerleşim talebi olmaksızın tasarımcıların devreye girip, devlet kadrolarını alternatif yerleşimlere ikna etmesi önemli bir stratejik yaratıcılık gerektiriyor. Mimarlığın itibarının hiç kalmadığı bir ortamda bu yaklaşımı benimsetmek hiç kolay değil. Mimarlık ortamının kendi 'Ahbap'ını yaratması gerekiyor.
3. Tarihi yapılarımız konusu çok hazin. Onları geri kazanmak kolay olmayacak. Kültür Bakanlığı ağırlığını koymuş görünüyor. Dilerim liyâkatli ekiplerle çalışırlar. Molozlar konusunda sosyal medya sayesinde bir duyarlılık sağlanabildi ve diğer bina molozları gibi kaldırmadılar özgün taşları sanıyorum. Bu da iyi bir gelişme tabi. Sonrası? Hep birlikte göreceğiz ve dilerim bu süreçte görev alacağız.