Demir Kapı (Antakya) ve Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi (Altınözü) Avrupa’nın Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Alanı arasında yer aldı.
“Avrupa’nın Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Alanı” 2024 yılı listesi, Avrupa’daki kültürel ve doğal mirasın korunmasına ve tanıtılmasına adanmış sivil toplumun sesi olan Europa Nostra ve Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü tarafından 17 Nisan 2024 tarihinde açıklandı.
2024 yılı için Avrupa’nın tehlike altındaki 7 kültürel miras alanı:
Demir Kapı, Antakya / Hatay, TÜRKİYE
Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi, Altınözü / Hatay, TÜRKİYE
İşçi Sınıfı Evleri (courées), Roubaix-Tourcoing, FRANSA
Kiklad Adaları, özellikle Sifnos, Serifos and Folegandros, YUNANİSTAN
Gessate San Pietro Kilisesi, Milano, ITALYA
Siena Sinagogu, Siena, ITALYA
Yugoslav Halkın Ordusu evi, Šabac, SIRBİSTAN
Duyuru, seçilen kültürel miras alanlarını aday gösterenlerin ve temsilcilerinin de katıldığı ve Avrupa çapında ve ötesinden katılımcıların ilgisini çeken çevrimiçi bir etkinlikte yapıldı.
Bu yılki listede, Türkiye'nin Hatay ilinde 6 Şubat 2023'te meydana gelen ve bölgede ciddi insani ve kültürel miras kayıplarına neden olan yıkıcı depremden ağır hasar gören iki miras alanı ile İtalya'nın Siena kentinde aynı ay meydana gelen deprem sonucu yapısal hasar gören bir dini yapı yer alıyor.
Europa Nostra Yönetim Kurulu, finalistleri, Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Programın Danışma Kurulu tarafından daha önce kısa listeye alınan dokuz ülkeden 11 miras alanı arasından seçti. Bu alanlar Tehlike Altındaki 7 Kültür Miras Alanı 2024 Programı için Europa Nostra'nın üye kuruluşları, ortak kuruluşları ve bireysel üyeleri tarafından aday gösterildiler.
Seçim, listedeki her bir alanın olağanüstü miras önemi ve kültürel değerinin yanı sıra bugün karşı karşıya oldukları ciddi tehlike göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Yerel toplulukların katılım düzeyi ile kamu ve özel sektör paydaşlarının bu alanların kurtarılmasına yönelik taahhütleri seçimde önemli katma değerler olarak kabul edilmiştir. Bir diğer seçim kriteri de bu alanların sürdürülebilir sosyo-ekonomik kalkınma için bir katalizör görevi görme potansiyelidir
Seçilen 7 alan, tehlike altındaki alanların kurtarılmasına katkıda bulunmak üzere, üzerinde anlaşmaya varılacak bir başlangıç faaliyetinin uygulanmasına yardımcı olmak amacıyla alan başına 10.000 Avro tutarındaki EIB(AYB) Miras Hibesi almaya hak kazanmış oluyor.
Bu aşamada, Europa Nostra ve Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü'nü temsil eden uzmanlardan oluşan ekipler, seçilen 7 alanı aday gösteren kuruluşlar ve diğer ortakları birlikte, alanları değerlendirmek ve eylem önerileri içeren bir teknik ve mali rapor yayınlamak için bilgi toplayacak ve kilit paydaşlarla bir araya gelecektir.
Europa Nostra Yürütücü Başkan Yardımcısı Guy Clausse şunları söyledi: “2024 Tehlike Altındaki 7 kültürel miras alanı, doğal afetlerden ciddi şekilde zarar gören üç miras alanının yanı sıra yıkım, uygunsuz gelişme veya finansman eksikliği nedeniyle tehdit altındaki miras alanlarından oluşuyor. Ortaklarımızla (Avrupalı ve ulusal) birlikte teknik uzmanlık sağlayacağız, olası finansman kaynaklarını belirleyeceğiz ve yerel toplulukların bu alanları kurtarma çabalarını desteklemek için geniş ağımızı harekete geçireceğiz. Ortak mirasımızı korumak ve geliştirmek hepimizin ortak sorumluluğudur. Mirasımız daha sürdürülebilir, kapsayıcı ve barışçıl bir Avrupa inşa etmede kritik bir araçtır.”
Avrupa Yatırım Bankası Enstitüsü Direktörü ve Başkanı Shiva Dustdar şunları söyledi: “Geçen yıl İtalya'nın yanı sıra Türkiye ve Suriye'de de felaket yaşandığında, EIB(AYB) Grubu Enstitü aracılığıyla acil yardım ve destek sağlamak için oradaydı. Şimdi, Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras 2024 ile birlikte bu felaketlerden zarar gören üç bölgeye hem aktif hem de emekli personelimiz aracılığıyla uzmanlığımızı sunacağız. Bu işbirliği, canlı bir sivil toplum kuruluşu ile EIB Grubu arasında iki tarafın da kazandığı ortaklığın göstergesidir. Aynı zamanda EIB Grubu danışmanlık ve finansman desteğinden nihai olarak yararlanabilecek alanlara ışık tutmaya da yardımcı olur. Bu amiral gemisi program aracılığıyla Europa Nostra ile ortaklık anlaşmamızı yakın zamanda yenilemiş olmaktan gurur duyuyoruz.”
Demir Kapı, Antakya’yı Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras 2024 Programı listesine aday gösteren Europa Nostra Türkiye Yönetim Kurulu’nun, duyuru üzerine görüşleri şöyle: “Şubat 2023’de Türkiye’nin 11 illi ve Suriye’nin kuzeyini etkileyen iki deprem on binlerce insanın kaybının yanı sıra sayısız kültür varlığının tahribine neden oldu. Demir Kapı, afet bölgesinde tahribatın tüm boyutlarıyla en şiddetli şekilde görüldüğü Antakya’nın arkeolojik mirasının bir parçası. Bu yapı, Antakya Kalesi ve surları ile tarihi kentsel peyzaj ve doğal peyzaj arasında önemli bir imge, kentin kapısı. Ancak, doğal koşullara uzun yıllar dayanan Demir Kapı, son depremle daha kırılgan bir hal aldı. Kentin zengin mirasının gözden kaçan bir örneği olarak Demir Kapı’nın korunmasının etkileri şüphesiz sadece yapı ölçeğinde değil, Antakya’nın iyileşme sürecinde kent kimliğine önemli bir katkı sağlayacaktır. Tehlike altındaki 7 Kültür Mirası Programı ekosistemi bu açıdan ilgili paydaşlar için iş birliği ve motivasyon olanaklarını güçlendirecektir. Adaylık hazırlık sürecinde değerli katkıları için İskender Azaroğlu ve Tuğçe Tezer’e müteşekkiriz.”
Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi'ni Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras 2024 Programı listesine aday gösteren Sarılar Mahalle Derneği'nden Abdullah Papasoğlu, duyuru üzerine şunları belirtti: “Öncelikle destekleri için Europa Nostra Türkiye ekibine ve Sarılar Mahalle Derneği’ne, emeği geçen herkese ilimiz ve cemaatim sonsuz şükranlarımı sunarım. Kilisemiz bir kültürel miras olmasından çok Antakya’nın oluşturduğu eşsiz bir mozaiğin bir parçasıdır ve Cemaatimizi bir arada tutan en önemli faktördür. Kilisemizin, tarihimize, atalarımıza, örf ve adetlerimize şahitlik etmiş bir yapı olması münasebeti ile cemaatin her yaştan bireylerini kendisine bağlayan bir karakteri vardır. Nasıl ki eski ve yeni toplumlarda insanlar önce ibadet edecekleri yeri belirler ve sonra da yerleşim onun çevresinde oluyorsa biz de bu şekilde mahallemize konuşlanmışız. Yani kilisemiz bizim cemaatimizi oluşturan yapı taşlarını bir arada tutan kilit taşıdır. Bu da cemaat üyelerimizin göç etme fikrini ortadan kaldıracak en önemli etkenlerden biridir. Bundan dolayı gerek bölge açısından gerekse cemaatimiz özelinde kilisemizin korunması hem Antakya’yı oluşturan mozaiğin bozulmaması hem de cemaatimizin anavatanlarında kalması açısından büyük önem arz etmektedir.”
2025 Yılı Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Program için Adaylık Çağrısı açıldı
Avrupa'da tehlike altında olan önemli bir miras biliyorsanız, onu 2025 Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Programına aday gösterin! Hem somut hem de somut olmayan miras, kamuya veya özel mülkiyete ait olup olmadığına bakılmaksızın programa uygundur.
Daha fazla bilgi ve çevrimiçi başvurular için Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras web sitesini ziyaret edilebilir.
*
Demir Kapı, Antakya
Starius ve Staurin Dağları arasında, St. Peter Mağara Kilisesi yakınında bulunan Demir Kapı, önemli bir miras değerine sahiptir. Aziz Petrus'un ilk Hıristiyan cemaatini topladığı yer olduğuna inanılan 18 metre yüksekliğindeki bu taş yapı, Antakya bölgesindeki beş kapıdan ayakta kalan tek kapıdır. Şehrin yukarısındaki bir geçitte yer alan Demir Kapı, bir baraj işlevi görmekte olup, şehirdeki taşkınlar sırasında Parmenios Nehri'nin taşan sularını düzenlemek için stratejik olarak inşa edilmiştir.
İmparator Justinianus döneminin bir tanığı olarak Demir Kapı, Antakya'nın şehir surlarının ayrılmaz bir unsuru ve zengin tarihinin önemli bir parçasıdır. Ancak 6 Şubat 2023'te yaşanan depremin yarattığı hasar net bir şekilde görülmektedir. Yapının acilen çökme ve tamamen kaybolma riski olmasa da, alanın sahibi olan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın, STK'larla işbirliği içinde yapının desteklenmesi ve daha fazla zarar görme riskinden korunması için acil müdahalesine ihtiyaç vardır.
Elbette öncelikli odak noktası depremden sağ kurtulanları desteklemektir, ancak Antakya'nın deprem sonrasında yeniden dirilişi, nesiller boyu bilgi ve kültür temelinden güç alışına dayanmaktadır. Şehri yeniden canlandırmak, tarihi önemdeki Demir Kapı örneğinde olduğu gibi, şehrin tarihi kökleriyle derin bir bağlantı kurmayı gerektirir. Antakya, kültürel mirasını yeniden ayağa kaldırmakla, aynı zamanda depremin travmasını yaşayan depremzede kent sakinlerinin iyileşmesine de destek olmaktadır.
Uluslararası toplum tarafından mali ve kültürel olarak desteklenen restorasyon çalışmaları, yerel topluma faydalar vaat etmektedir. Ancak Demir Kapı’nın erişilebilirliğin sınırlı olmasından dolayı vatandaşlar bu değerinin farkında değildir. Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Programına dahil edilmek, farkındalığı artıracak, bu miras alanının korunmasını sağlayacak ve yerel halkın gururunu ve ilgisini artıracaktır.
Europa Nostra Türkiye, İskender Azaroğlu'nun desteğiyle siteyi Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Programına aday göstermiştir.
Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Programı Danışma Paneli şu yorumu yapmıştır: “2023 yılında meydana gelen depremde Antakya şehri ağır hasar gördü, sadece Antakya'da en az 30.000 kişi öldü, hayatta kalanların çoğu ise Türkiye'nin dört bir yanına dağıldı. Bu yıkıcı sonuçlara rağmen, Demir Kapı güçlü durmaya direndi ve her ne kadar acil bir çökme riski ya da herhangi bir resmi rehabilitasyon planı olmasa da, yapıyı daha fazla bozulmanın etkilerinden korumak ve özellikle kötü bir şekilde bozulan temelinin güçlendirilmesini desteklemek için acil önlemlerin hızla alınması gerekiyor.”
Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi, Altınözü
Altınözü'nün Sarılar mahallesinde yer alan Aziz Georgios/Aya Yorgi Rum Ortodoks Kilisesi, yerelde bir gurur kaynağı olmasının ötesinde, sahip olduğu köklü miras değeriyle Avrupa'nın kültürel mirasının bir parçasıdır. Kilisenin yapımının, bir tepsi üzerinde yazılı olan tarihe dayanarak, 1364 yılı civarına dayandığına inanılmaktadır. Ancak kilisenin mimari kökleri daha derinlere inmekte ve hem Haçlı hem de Bizans dönemlerinin etkilerini yansıtmaktadır. Kilisenin Bizans mimarisi, Haçlı dönemine atfedilen özellikler olan büyük boyutlu kesme taşların ve küçük kilit taşlarının kullanımında kendini göstermektedir.
Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi'nin tarihi anlatısı, taşlarının üzerindeki yazıtlarda da yer almaktadır. Kilisenin tarihi önemi, 1872'deki büyük Antakya depreminde aldığı hasarın ardından 1881 yılında gerçekleştirilen restorasyonla daha da artmıştır. Kilise, sadece bir yapı olmanın ötesinde, bölgenin tarihini ve mimari evrimini somutlaştıran bir anıt olarak var olmaktadır.
Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi, yerel toplum için bir hazine ve Avrupa'nın farklı inançlar ve tarihi kimlikleri kucaklayan çeşitliliğinin bir yansımasıdır. Bin yılı aşkın bir süredir bir buluşma noktası ve kültür merkezi olarak hizmet veren kilisenin 7 En Tehlikedeki Kültürel Miras programına dahil edilmesi, yalnızca yerel bir değeri korumak için bir sesleniş değil, aynı zamanda Avrupa'nın zengin kültürel çeşitliliğini ve mirasını korumak için yapılan bir çağrıdır.
6 Şubat 2023'te meydana gelen deprem, binanın bazı bölümlerinin çökmesine, kubbenin hasar görmesine ve duvarlarda çatlaklar oluşmasına yol açmıştır. İhmal, yapısal sorunları daha da kötüleştirebilir. Düzeltici önlemler alınmadığı takdirde, kilisenin çatısında ve kubbesinde daha fazla hasar meydana gelmesi, tüm binanın çökme riskini artırabilir.
Kilisenin duvarları, yıkılan ve çöken malzemeler kullanılarak onarılmalı ve restore edilmelidir. Tonozlarda da benzer bir süreç izlenmeli, çatlaklar ve yarıklar kapatılmalıdır. Bu önemli tarihi eserin yeniden inşasının tahmini maliyeti 600.000 avroya kadar çıkmaktadır.
Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi'nin Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Programı'na dahil edilmesi, uluslararası farkındalığı ve desteği artıracak, daha fazla mali kaynak ve uzmanlık bilgisini buraya çekecektir. Ayrıca, Avrupa kültürel miras fonlarına erişim sağlayacak ve daha büyük ölçekli restorasyonlara olanak tanıyacaktır.
Sarılar Mahallesi Derneği ve Europa Nostra Türkiye tarafından İnsan Hakları Derneği Hatay Şubesi’nin desteğiyle Tehlike Altındaki 7 Kültürel Miras Alanı Programı'na aday gösterilmiştir.