Eski İnsanlar Eski Evler: 19. Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası

Kırmızı Kedi Yayınları 10. yılında yeni dizilerle yayın kataloğunu genişletmeye devam ediyor. ŞEHİRLERARASI dizisinin ilk kitabı ise, Said Naum-Duhanî’nin kaleme aldığı, Cemal Süreya'nın çevirdiği Eski İnsanlar Eski Evler: 19. Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası. 

Kitap, Beyoğlu’nun ve dünün Cadde-i Kebir’i İstiklâl Caddesi’nin, geç dönem Osmanlı ve erken dönem Cumhuriyet modernleşmesi etrafında şekillenen kentsel ve sosyal dönüşümünün tanıklığını yapan, 19. yüzyıl İstanbul’unda ticaret burjuvazisinin yerleşim çevrelerini ele alan değerli bir kaynak.

Çelik Gülersoy’un “Turing Kulüp”te uzun yıllar birlikte çalıştığı ustası ve yakını Said Naum-Duhanî için kaleme aldığı dokunaklı yazısında ifade ettiği gibi, “Beyoğlu’nun iki ana caddesi üzerindeki yapıların birçoğunu kapı kapı, yapılış ve içlerindeki hayatın kısa hikâyeleriyle veren, Türkiye’de bir ikincisi yazılmamış orijinal bir eser.”

Said Naum-Duhanî, Osmanlı Hariciye Nezareti Müsteşarlığı, İkinci Meşrutiyet’ten sonra Nafıa Nazırlığı ve bir dönem Paris Sefirliği yapmış Naum Paşa’nın oğludur. Doğu’nun ilk opera-tiyatrosunu Abdülmecid’in yardım ve desteğini alarak Beyoğlu’nda açan Mikail ve Yusuf Nazım kardeşlerin yeğenidir. Babası Osmanlı İmparatorluğu’nun Lübnan Mutasarrıfı olduğu sırada Beyrut’taki Beyteddin Sarayı’nda dünyaya gelir. Gençlik yıllarını Belle Epoque döneminin Paris’inde geçirir ancak yaşadığı bir felaketin ardından inzivaya çekilir. Yaşamı, son 37 yılını geçirdiği İstanbul’daki küçük çatı katında hazin bir şekilde son bulur.

Dönemin İstanbul’unda kültür hayatı ile devlet bürokrasisini çok yakından izlemiş “bir eski zaman figürü” ve “şaşılacak kadar başarıyla hatıraları içinde yaşayan bir kalem sahibi” olarak, Beyoğlu’nu farklı veçheleriyle ele aldığı iki de kitap yazmıştır. Bu kitapların ilki olan Eski İnsanlar Eski Evler: 19. Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası’nda Beyoğlu’nda yıllarca arşınladığı tüm o cadde ve sokakları, İstiklâl Caddesi’ni merkez alarak zihninde yeniden canlandırır. Belleğinde ilk günkü gibi taze ve diri bir şekilde muhafaza ettiği olayları aktarırken onları yeniden yaşar gibidir. Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk yıllarına tanıklık etmiş bilge bir kişi olarak, biriktirdiği anıların muhteviyatı, tanıdığı kişilerin miktarı ve anımsadığı detayların çeşitliliğiyle Beyoğlu’nun gayriresmi tarihinin ve 19. yüzyıl İstanbul’unda gündelik hayatın izini sürmek mümkündür.

Eski İnsanlar Eski Evler: 19. Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası, Taksim Meydanı’ndan Tünel’e kadar uzanan dünün Cadde-i Kebir’i üzerine yazılmış, 19. yüzyıl İstanbul’unda ticaret burjuvazisinin yerleşim çevrelerini ele alan değerli bir kaynak. 

Said Naum-Duhanî, bugün bir “taş”tan ibaret olan yapıların ve o mekânların içindeki “insanların” hikâyesini kapı kapı dolaşarak birinci elden aktarıyor. Bunu yaparken de bir “kentsel atardamar” olarak tanımladığı İstiklâl Caddesi’ni üç farklı güzergâhtan dolaşarak Beyoğlu ve çevresindeki Batılılaşma dönemi mimarlığının kentsel envanterini çıkarıyor.

Cemal Süreya’nın usta çevirisiyle ve Çelik Gülersoy’un eşine az rastlanır portre yazısı eşliğinde...

“İşte bu üç yol üzerindeki eski yapılar ve o yapılarda oturan eski insanlar, bir usta yönetmenin elinden çıkmış bir filmdeki gibi bir bir gözlerimizin önünde canlanıyor. Bu yalnızca İstanbul’un bir semtini değil, yalnızca İstanbul’u da değil, Batılı anapara merkezlerince buraya görevli olarak gönderilen yabancıların ve onlara ortak durumda olan lövantenlerin yarı-sömürge yapmak istedikleri Türkiye’yi anlatan ilginç bir sergilemedir. Elimde bu kitapla o yolları gezeceğim.” - Melih Cevdet Anday