Türk Serbest Mimarlar Derneği (TSMD) tarafından düzenlenen Türkiye Projeleri panel serisinin beşincisi, Seranit Grup sponsorluğunda, “Ulaşım Yapıları / Havalimanları” teması ile 22 Eylül 2016 tarihinde TSMD Mimarlık Merkezi’nde yapıldı. Panelde, havalimanı mimarisinin Türkiye'deki gelişimi farklı sektörden uzmanların katılımıyla masaya yatırılırken, son yıllarda projelerin neden yarışma ile elde edilmediği tartışıldı.
Türk Serbest Mimarlar Derneği (TSMD) Yönetim Kurulu Başkanı Aytek İtez ile Seranit Grup Proje ve İş Geliştirmeden Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Banu Uçak’ın açılış konuşmalarını yaptığı panelde, Türkiye’nin son dönemdeki en önemli yatırımları arasında yer alan ve 3. Havalimanı başta olmak üzere birçok yerde inşa çalışmaları devam eden havalimanı projelerinin elde ediliş yöntemlerini ve süreçlerini tartışmak üzere mimarlar, işverenler ve yükleniciler bir araya geldi.
TSMD Yönetim Kurulu üyesi Hacer Ayrancıoğlu Yetiş’in moderatörlüğünde düzenlenen panelde, Tekeli-Sisa Mimarlık’tan Doğan Tekeli, Ercan Çoban Mimarlık’tan Ercan Çoban, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nden (DHMİ) Etüd Proje Şube Müdürü Sevgi Tokgöz, TAV İnşaat Genel Müdür Danışmanı Tayfur Özuğurlu ve AECOM Türkiye Ulaştırma Bölüm Lideri Serkan Mahmutoğlu konuşmacı olarak yer aldı.
Doğan Tekeli: Havalimanları güç ve beceri gösterisine dönüştü
Panelde ilk olarak söz alan Doğan Tekeli, konuşmasına Türkiye'de havalimanı mimarisinin gelişimine ilişkin genel bir değerlendirmeyle başladı. "Hava meydanları konusu Türkiye'nin mimarlık gündeminde yok. Ankara ve İstanbul'daki havalimanları 1950'lerde Amerikan projeleri ile yapıldı. İstanbul'da hava trafiği artınca, yeni bir terminal yapımına ihtiyaç duyuldu" diyen Tekeli, 1974 yılında Hayati Tabanlıoğlu’nun hazırladığı proje ile Atatürk Havalimanı'nın yeni haline kavuştuğunu ekledi.
1989 yılında açılan Antalya Havalimanı Yarışması'nda ortağı Sami Sisa ile elde ettikleri birinciliğin ardından,havalimanları konusu ile tanıştıklarını belirten Doğan Tekeli, projenin tasarımında, postmodern bir yaklaşımla sade ve yalın bir tasarım elde ettiklerini söyledi. Uygulama sürecinde yaşadıklarını nükteli bir dille izleyiciler ile paylaşan Tekeli, artık havalimanlarının Yap-İşlet- Devret (YİD) modeli ile yapıldığını, bunun da bazı sıkıntıları beraberinde getirdiğini ifade etti. Tekeli daha sonra, yine yarışma ile elde ettikleri Sabiha Gökçen Havalimanı projesine ilişkin deneyimlerini aktardı. Uygulama aşamasında, programlarda yapılan değişiklikler nedeniyle müteahhit ile karşı karşıya kaldıklarını belirten usta mimar, bu süreçte iki yıl boyunca avan proje değişikliklerini finanse ettiklerinden dem vurdu. "Havalimanları günümüzde bir güç ve beceri gösterisine dönüştü" diyen Doğan Tekeli, kamu kaynaklarıyla gerçekleştirilen yapılarda bunun bir sınırı olması gerektiğini savundu.
Yeni havalimanı yapma kararı nasıl alınır?
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ) Etüd Proje Müdürü Sevgi Tokgöz, bir kamu isktisadi teşekkülü olarak faaliyet gösteren DHMİ'ye ilişkin detaylı bilgiler aktardı. Kendisinin de Doğan Tekeli gibi, 1989 yılında yarışmaya açılan Antalya Havalimanı ile birlikte bu alanda çalışmaya başladığını belirten Tokgöz, 27 yıllık mesleki deneyimini dinleyicilerle paylaştı. Yeni bir havalimanı yapma kararının, yolcu ve uçak trafiğinin zamanla artış göstermesinin ardından, yeni terminallere ihtiyaç duyulması ile alındığını söyledi. Tokgöz, havalimanlarının elde ediliş yöntemlerinin %57’si Yap-İşlet-Devret, %41’i 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu gereği, %2’si ise DHMİ İhale Yönetmeliği gereği yapıldığını ifade etti. YİD modelinin avantajlarını ve dezavantajlarını aktaran Tokgöz, daha sonra İstanbul'un 3. Havalimanı’na ilişkin genel bilgiler verdi.
Tayfur Özuğurlu: Yeşil bina sertifikaları finansman sağlamada çok önem kazandı
TAV İnşaat Genel Müdür Danışmanı Tayfur Özuğurlu, Tekfen-Akfen-Via ortaklığında kurulan ve 1997 yılında Atatürk Havalimanı ihalesini kazandıktan sonra faaliyete başlayan TAV İnşaat hakkında bilgi verdikten sonra, Atatürk Havalimanı’nın yapılış aşamalarından bahsetti. Terminal tasarımındaki parametreleri aktaran Özuğurlu, ”Terminal binaları büyüyebilir olmalı, her seferinde yeni havaalanı yapılmamalı” dedi. Sürdürülebilirlik konusuna çok önem verdiklerini ekleyen Tayfur Özuğurlu, yeşil bina sertifikalarının yurtdışı bankalarından elde edilen proje finansmanında önemli avantaj sağladığının altını çizerek, Gümüş LEED Sertifikası alan İzmir Adnan Menderes Havaalanı’nın tasarım süreciyle ilgili bilgiler aktardı.
Ercan Çoban: Havalimanları yolculuk tecrübesini zenginleştirmeli
Konuşmasında mimari müellifliğin önemini vurgulayan Ercan Çoban, yarışmaların mimarlar için ikinci bir eğitim olduğunu dile getirirken, havalimanlarının artık yarışma ile elde edilmediğine dikkat çekti. Ankara Esenboğa Havalimanı’nın yapılış sürecinde yaşadıklarını aktaran Çoban, "Havalimanları karmaşık makineler gibidir. Biz bu makineyi, doğayı da yapının içine katarak evcilleştirmeye çalıştık" dedi. TAV ile verimli ve güzel bir çalışma yaptıklarını dile getiren Ercan Çoban, daha sonra YİD modeline ilişkin endişelerini paylaştı. Havalimanlarında ticari birimlerin çok arttığını, yolcuların neredeyse oturacak yer bulamadıklarını söyleyen Çoban, "Önceden hazırlanan teknik şartnameler çok önem kazanıyor. Esenboğa Havalimanı'nın ana kurgusunda bu sayede fazla değişiklik yapılmadı." dedi. Terminal yapılarının artık kendini besleyen yaşam alanları üzerinden sorgulanmaya başladığına dikkat çeken mimar, "Yolculuk insana kendini iyi hissettirir. Havalimanları bu yolculuk tecrübesini zenginleştirmelidir" şeklinde konuştu.
AECOM Türkiye Ulaştırma Bölüm Lideri Serkan Mahmutoğlu ise, Türkiye pazarına 1994 yılında bir çevre firması olarak giren, 2012'de ise ulaştırma bölümünü faaliyete geçiren AECOM'un çalışmalarını aktardı. Bu süreçte liman, tünel, havalimanı gibi büyük altyapı projelerine imza attıklarını belirten Mahmutoğlu daha sonra, 3. Havalimanı kapsamında yürüttükleri çalışmaları paylaştı. AECOM'un projenin hava tarafını (kontrol kulesi, hava trafiği altyapısı vs.) tasarladığını belirten Serkan Mahmutoğlu, konsept ve avan projelerin tamamlandığını ve şu anda kesin projenin son aşamasında olduklarını ekledi.
Konuşmaların ardından soru-cevap bölümüne geçildi. Panelin en çok sorgulanan konusu, 3. Havalimanı'nın mimarının kim olduğu idi. İzleyicilerden mimar Semra Uygur, "Kamu ile şeffaf bir şekilde projenin ve mimarlarının kim olduğu paylaşılmalı” dedi. Bunun üzerine söz alan Sevgi Tokgöz, 3. Havalimanı'nın avan projesini DHMİ’nin hazırladığını, uygulama projelerini ise yabancı ofislerin (Grimshaw Architects, Nordic Office of Architecture, Haptic Architects) yapacağını söyledi. Tokgöz, Ercan Çoban’ın yarışmalar konusundaki hassasiyetine ise, "Havalimanlarının yarışmayla yapılması gerektiğini düşünüyoruz fakat yarışma açmak çok zaman alan bir iş, bizim maalesef çoğu projede o kadar zamanımız yok” şeklinde yanıt verdi.
Panelde tartışılan diğer bir konu da, Ankara’dan uçuşların neden İstanbul aktarmalı yapıldığıydı. Tayfur Özuğurlu konuya yönelik olarak, İstanbul’un uluslararası bir "hub" yapılmak istendiğini, aktarmaların bu nedenle İstanbul'dan yapıldığı açıklamasında bulundu.