Herkes İçin Mimarlık Derneği, Afet Sonrası Yeniden İnşa Planı için Destek Arıyor

Afet Sonrası Bir Katalizör Olarak Topluluk Merkezi Projesi

Proje, afet sonrası acil durum konutları için belirlenmiş alanlarda, göz ardı edilen ancak afetzedelerin bir araya gelmesine ve normalleşme sürecini destekleyici faaliyetlere aracılık edecek ortak paylaşıma olanak tanıyan geçici bir topluluk merkezi inşa edilmesini önermektedir. Proje için odaklanılan bölge Kahramanmaraş şehir merkezidir.

Doğal afetlerden etkilenen toplulukların geçim kaynaklarını geri getirmek için, yeniden inşa programının mümkün olan en kısa sürede başlatılması gerektiği yaygın olarak kabul edilmektedir [1]. Bu minvalde planlanan topluluk merkezi projesi, depremden etkilenen insanların sosyalleşme ihtiyacını; açık, yarı-açık ve kapalı mekanlarla örülmüş yaklaşık 100 m² bir yerleşke içerisinde, esnek bir kullanım programlamasıyla sağlayacaktır. İki aylık bir inşaa sürecinde kapalı alanlarla beraber işleyen sosyalleşme alanları için kent mobilyalarının tamamlanması hedeflenmektedir. Yerleşkenin bir kısmı kadın ve çocuklara yönelik çalışmaların yapılabileceği alanlar, yaygın eğitim ve üretime yönelik işlevler başta olmak üzere, belirlenen ihtiyaçlar için programlanacaktır. Projenin önemli bir bölümü ise daha sonra farklı ve yeni ihtiyaçlara dönük uyarlanabilir ve genişletilebilir olarak planlanmaktadır.

Konforlu ve güvenli bir yerleşke için inşa yöntemi ve malzeme seçimi, kolay ve hızlı uygulanabilecek şekilde tanımlanmıştır. Bu prensipler dahilinde akademiden ve pratikten, ulusal ve uluslararası uzman bir ekiple kararlaştırılan Süper Kerpiç (Superadobe) yapım tekniğinin detayları bir sonraki bölümde görülebilir. Dane boyutu ayarlanmış toprak ile çimento veya kireç karışımından oluşan malzeme seçimi ve düşük teknolojili inşaat yöntemleri, bölgede yer alan topluluğun bu merkezin yapım sürecine dahil olmasına olanak sağlayacaktır. Topluluğu yapım sürecine dahil etmek, alanları ortaklaşa geliştirmek, mekanı sahiplenmek için bir güven unsuru sağlayacak ve tüm tarafları güçlendiren bir bilgi paylaşımı ortamı oluşmasına aracı olacaktır [2].

Herkes İçin Mimarlık Derneği’nin, katılımcı yöntemlerin kullanıldığı benzer nitelikteki projelerde ve benzer malzeme ve tekniklerin kullanıldığı inşaatlarda 11 yılı aşkın deneyimi bulunmaktadır. Organizasyon, bu proje önerisinin hızlı, verimli ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli insan kaynağına ve yerel bağlantılara sahiptir.

Herkes İçin Mimarlık Süper Kerpiç Projesi, Tek Birim Örnek Perspektif

Proje önerisinin, yalnızca yakın zamanda meydana gelen yıkıcı depremlerden etkilenen bölgelerdeki acil fiziksel yeniden yapılanma ihtiyacına değil, aynı zamanda sosyal yeniden yapılanma ihtiyacına da yanıt vermesi beklenmektedir [3]. Araştırmalar, afet sonrası yeniden yapılanma, konut ve özel fiziksel alanlara öncelik verildiğini ortaya koymaktadır [4]. Bu proje önerisi, ortak toplanma ve paylaşım için bir alan yaratarak bu yaklaşımı tamamlamaktadır. Öneri, afet sonrası yeniden yapılanma için topluluk temelli bir yaklaşım benimsemekte ve alanlardan yararlanacak olanların, bunları yaratma sürecine fiziksel olarak dahil olmalarını sağlayan malzeme ve inşaat tekniklerini kullanmaktadır. Yüklenici temelli bir yaklaşımın aksine bu şekilde başlatılan programların önemli fiziksel ve psikolojik faydaları olduğunu gösteren kanıtlar giderek artmaktadır. UNISDR tarafından 2016 yılında yayınlanan bir makalede, bu yaklaşımın avantajları listelenmiştir [5]. Aynı zamanda sosyal ve psikolojik olarak da fayda sağlayarak, pratik uygulamalarıyla “topluluğun güvenini geri kazanmasına ve maruz kaldığı travmayı hafifletmesine” yardımcı olabilecektir [6].

Herkes İçin Mimarlık Süper Kerpiç Projesi, Çift Birim Örnek Görünüş.

Herkes İçin Mimarlık Süper Kerpiç Projesi, Tek Birim Örnek Kesit ve Plan.

Herkes İçin Mimarlık Süper Kerpiç Projesi, Lokasyonlar.

Not: Herkes İçin Mimarlık Derneği proje yürütücülerinden ve danışmanlarından akademisyenler Dr. İbrahim Emre Gündoğdu ve Yüksek Mimar Mehmet Sarper Takkeci, süper kerpiç uzmanları Yüksek Mimar Betül Ergün ve Mimar Ceren Yıldırım ve Kahramanmaraş Mimarlar Odası Başkanı Yunus Emre Kaçamaz Tübitak 1002-C acil çağrısı kapsamında 19- 23 Şubat 2023 tarihlerinde Kahramanmaraş’ta Kahramanmaraş Mimarlar Odası, Onikişubat Belediyesi ve Dulkadiroğlu Belediyesi ile görüşmeler yapılmıştır. 5 Farklı yer alternatifi oluşmuştur. Projenin yeri devam eden görüşmeler ve toprak analizleri sonucunda belirlenecektir.

Süper Kerpiç (Superadobe) Yapım Tekniği:

Projede, yapım teknolojisi ve afet sonrası saha koşullarının belirgin bir şekilde etkilediği inşaat hızına etkilerinden yola çıkarak [1] yerel malzeme olanaklarının (toprak, kum, çakıl), geçici konut ve ortak mekanların bir kısmının süper kerpiç (superadobe) tekniğiyle üretimi planlanmıştır. Çalışma kapsamında yereldeki toprak ve çakıl karışımından oluşan harcın; fiziksel, mekanik ve suya karşı dayanımının arttırılması için çimento ve-veya kireç ile stabilizasyonu sağlanacaktır. Bu teknik, genel geçer kerpiç yapım tekniği algısının aksine dünya genelinde pek çok defa uygulanmıştır; performansı ve güvenirliği kanıtlanmıştır.

Herkes İçin Mimarlık Süper Kerpiç Projesi, Nasıl İnşa Edilir?

Süper Kerpiç yapılar; dane boyutu ayarlanmış toprağa kireç gibi bağlayıcı bir malzeme katılarak oluşturulan harçla doldurulmuş çuvalların üst üste sıkıştrılmasıyla inşa edilir. Sıcak ve soğuk hava şartlarına dayanıklı ve kullanıcı için konforlu bu sistem, dikey duvarlar oluşturmak için tuğlalar gibi yan yana ya da kesintisiz bir daire olarak üst üste yerleştirilebilir. Katmanların kaymasını önlemek için her yatay dizinin arasına dikenli tel yerleştirilir. Yapı üzerinde toprak sıva uygulanarak kesintisiz bir doku sağlanabilir. Eklemlenebilir bir sisteme sahip bu yapım tekniğiyle organik bir büyüme izlenebilir.

Yüksek şiddetli afetleri takiben ele alınan yeniden inşa projeleri, normal inşaat sorunlarının ötesine geçen engellerle karşı karşıya kalmaktadır ve bu sebeple yetersiz yapısal çözümler sunmaya eğilimlidir [2]. Yeniden inşa projelerindeki ana darboğazlar [(i) tedarik zinciri işlevsizliği, (ii) kaynak sıkıntısı, (iii) yolsuzluk, (iv) kurumlar arasında koordinasyon eksikliği, (v) zayıf inşaat becerileri ve (vi) altyapı arızası] göz önünde bulundurulduğunda geçici konut üretim aşamalarında ele alınan yapı teknolojisi ve malzemesinin yukarıda bahsi geçen darboğazlardan birden fazlasıyla ilişkili olduğu [1] ve ulusal yapı pazarını da negatif olarak etkileyeceği söylenebilir.

Tüm afet sonrası yeniden inşa projeleri, mevcut kaynakları kullanarak eldeki krize hızlı bir şekilde yanıt verme zorluğuyla karşı karşıya kalmakta ve bu durum küresel veya yerel bir malzeme arasında bir tercih yapmayı beraberinde getirmektedir [3]. UNHCR’ın (Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komserliği) hazırladığı Barınma Çözümleri Rehberi’nde belirtildiği üzere, yerel malzeme kullanımı uygun maliyetli, sürdürülebilir ve sosyo-ekonomik açıdan dirençli barınma/konut çözümleri üretmek açısından bahsi geçen darboğazları aşmak için uygun bir yapım yöntemi ve malzeme çözümüdür. [4]

Yerel bir malzeme olarak toprak çuval tekniği; yaygın olarak bulunan büyük hafriyat çuvalları veya tek parça çuval rulolarının toprak ve agrega ile doldurulması, birbirinin üzerine yerleştirilmesi ve sıkıştırılmasını içeren bir yığma yapı tekniğidir. Süper kerpiç yapılar, toprak çuval tekniği ile inşa edilen, üstü çoğunlukla kubbe şeklinde kapanan yapılardır. Bu yapım tekniği, 1984’te mimar Nader Khalili tarafından geliştirilmiştir (Şekil 1) [5].

Süper kerpiç (super adobe); İran, Pakistan, Haiti ve Ürdün de dahil olmak üzere çeşitli coğrafyalar ve değişen koşullar altında geçici barınma yapıları üretmek için kullanılmıştır [6,7,8]. Acil durum barınağı olarak inşa edildiği durumlarda UNHCR standartlarını karşıladığı kanıtlanmıştır [7]. Toprak çuval tekniğinin doğası imeceye uygun olduğundan, afet sonrası yeniden inşa sürecinde, afetzedelerin konaklayacağı alanların üretimine katılmalarının, barınma alanlarının bakım, onarım ve sağlıklı sürdürülmesi için de önemli rol oynadığı belirtilmektedir. [7,9] Ayrıca süper kerpiç yapıların performansı, tuğla duvarlara kıyasla termo-fiziksel olarak betonarme yapılara kıyasla daha iyi ve rahattır [10]. Yarattıkları ısıl kütle etkisi ve enerji etkin tasarım yaklaşımlarıyla minimum enerjiyle iç mekanda maksimum termal konfor sağlama açısından da konvansiyonel malzemelerden daha başarılıdır [11].

Şekil 1 : SuperAdobe Barınak Örneği (Khalili, N., 2008, s. 239)

Birbirine kenetlenen kalın monolitik duvarlar sayesinde bu teknik, sismik aktiviteye dirençlidir ve bu özelliğiyle afet sonrası alanlarda kullanımı için özel olarak geliştirilmiştir. Hızlı inşa, yerel, ulaşılabilir malzeme kullanımı, ekonomik oluşu sebebiyle afetzedelerin kalıcı konutlara yerleşimi öncesi hızlıca sağlıklı mekanlara ulaştırmak için en uygun tekniklerden biridir. Laboratuvar testleri [12] ve gerçek boyutlu uygulamalar, sismik aktiviteye dayanıklı ve inşa sürecinin ekonomik olduğunu gösterir [13,14]. Çevresel etkisi düşüktür [15]. Yerel ve kolaylıkla erişilebilir malzemeler kullanılır [16]. Ayrıca, form açısından kubbe formun modüler olması [6], birden fazla modülün birleştirilerek yapının farklı kullanım biçimleri ve kapasitelere adapte olabilmesini sağlar (Şekil 2). Afet durumlarında kayba uğramış olan nüfusa yönelik mahremiyet ve kişisel alan sağlama potansiyeli ile temel sosyo-kültürel değerlerin yeniden sağlanabileceği sağlıklı yaşam alanları sunar [17]. Malzeme testlerine dayalı olarak uygulama sahasının belirlenmesinin ardından çok az saha hazırlığı ile inşaat başlayabilir. Bu yapı tekniğinde inşa sürecinin hızlı olması [1] özellikle afet bölgelerinde acil barınma ihtiyacının giderilmesi açısından önemlidir. Türkiye’de de toprak çuval tekniği ile inşa edilmiş süper kerpiç yapılar bulunmaktadır. [18]

Şekil 2: SuperAdobe barınak prototip kesiti (Sandbag Shelter Prototypes, 2004, s. 7)

Herkes İçin Mimarlık Süper Kerpiç Projesi, Domino Etkisi

Süper Kerpiç yapım tekniğinin, bölgede yer alan topluluğun yapım sürecine dahil olmasına olanak sağlaması, yerinde-deneyimleyerek öğrenme imkanı, yerel malzeme kullanımı ve inşa sürecinin ekonomik-hızlı olması sebepleriyle birimlerin üretim ivmesi zamanla artacaktır.

Teknik Verilerin Test Edilmesi:

Yapısal bir malzemenin statik ve dinamik yükler altındaki basınç dayanımı, esnekliği, kırılganlığı, tokluğu ve kesme dayanımı büyük önem taşımaktadır. Kerpiç duvarlar sudan etkilendiğinde belirtilen malzeme dayanım değerleri düşer ve bu da kerpiç yapı duvarlarının yapısal kapasitesini daha da düşürür [19]. Acil durum barınakları su ile erozyona karşı dayanıklı olmalı ve en az 2.067 MPa basınç dayanıma sahip olmalıdır [6]. Barınma ünitelerinin inşaa edileceği iklim ve çevresel koşullar ile direkt zeminin üzerine yerleştirilmesinden dolayı; zeminden gelecek neme karşı önlem alınmalıdır. Bu nedenle toprak harcın stabilize edilmesi şarttır.

Stabilizasyon yöntemleri mekanik, fiziksel ve kimyasal olmak üzere 3’e ayrılır. Bu yöntemlerden uygun olanı seçebilmek için sahadan toplanacak toprak numunelerine sahada ve laboratuvarda testler uygulanmalıdır [20]. Deneysel çalışma iki aşamalı olarak planlanmıştır. İlk aşama olarak sahadan toplanan toprak numunelere tane dağılım oranlarının belirlenmesi için çökertme (sedimentasyon) deneyi, yıkama-kurutma-tartma deneyi, rötre(büzülme) deneyi, şekillendirilebilme (plastisite) deneyi yapılacaktır [21]. Bu sayede sahadan toplanan toprak numuneler hakkında ön bilgi sahibi olunacaktır. İkinci aşama laboratuvarda gerçekleştirilecektir. Öncelikle toprağın özellikleri belirlenmelidir [22]. Sahadan toplanan toprak üzerinde laboratuvarda yapılan granülometrik ve hidrometrik analizler sonucunda elde edilen bulgular ideal eğri tablosuyla karşılaştırılarak, toprağın dane dağılım oranları düzenlenecektir [21]. Agreganın boyutu ve kütlece yüzde miktarının bu analizlere göre belirlenmesi planlanmaktadır [22]. Sahadan toplanan toprağın özelikleri hakkında daha detaylı bir bilgi edinmek için XRD ve XRF testlerinin de yapılması planlanmaktadır.

Çimentolu kerpiç bloklarla alakalı yerel standart TS 573’e göre kerpiç harcına %5-7-10 çimento (kütlece) katılarak 1,6 - 2,1 MPa arasında basınç dayanımı değerleri elde edilmiştir [23]. Laboratuvar testleri için hazırlanacak kerpiç harç numunelerinin; bu oranlar ile kerpiçin bağlayıcı katkısı ile stabilizasyonu hakkında yapılan literatür araştırmalarındaki oranlar baz alınarak üretilmesi planlanmaktadır[22]. Daha sonra toprak harcı ile çimento ve-veya kireç eklenmiş numunelerin fiziksel özelliklerinin belirlenmesi için özgül ağırlık, birim hacim ağırlık, kapiler su emme, atmosfer basıncı altında su emme, buhar geçirgenlik direnci, kompansite - porozite, ultrases hızı ve elastiklik modülü deneyleri; mekanik özelliklerinin belirlenmesi için ise eğilmede çekme dayanımı ve basınç dayanımı testleri yapılacaktır [24]. Yapılacak tüm testler literatürdeki değerlerle karşılaştırılarak, süper kerpiç tekniğiyle üretilmesi hedeflenen geçici yapılarda kullanılacak malzemenin uygun tedarik noktaları belirlenecektir.

Super Adobe Ev. Mathis Rager, Emmanuel Stern et Raphaël Walter; Anatomies d’architecture. [https://fr.twiza.org/portail/la-maison-en-super-adobe/]

Projeye destek olmak ve detaylar için tıklayın

*

Proje Danışmaları ve HİM Ekibi

Danışmanlar:

Sistem: Davide Vide
Toprak: Betül Ergün, Mina Öner, Ceren Yıldırım; Poçolana Works
Statik: Prof. Dr. Oğuz Cem Çelik
Fon: Deniz Atak
Laboratuvarlar: İTÜ Maden Fakültesi Laboratuvarı, İTÜ Mimarlık Fakültesi Malzeme Laboratuvarı, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü İnşaat Fakültesi Laboratuvarı.

Him Ekibi:

Proje Yürütücüleri: Dr. İbrahim Emre Gündoğdu (Mim.), Merve Gül Özokcu (Yük. Mim.), Mehmet Sarper Takkeci (Yük. Mim.)
Fon Grubu: Sıla Yılmaz, Ruken Dağaynası, Kadriye Sipahioğlu, Tayfun Parlak, Yağmur Kutlar, Yelta Köm.
Tasarım Grubu: Sarp Özgen, Burak Aydın, Andaç Güney, Kevser Aksoy, Selman Faruk Agavur, Emre Özen, Elif Feyza Ünlüsoy, Kutay Koçtekin, Burak Aydın, Hevjin Andiç.
Araştrıma Grubu: Sam Price, Ela Gök, Hakan İliklioba, Feyza Çınar, İdil Bayar.
Görselleştirmeler: Cansu Dinç
İngilizce Türkçe Çeviri: Yasemin Cennet Sünbül, Erdem Üngür, Begüm Büyükdağ, Sam Price, Ela Gök.

Proje Destekçileri ve Partnerler:

Destekçiler:

Ahşap Bazlı Proje Destekçisi: Sivil Toplum için Destek Vakfı & Turkey Mozaik Foundation Kahramanmaraş Depremi Küçük Destek Fonu
Saha Araştırması Destekçisi: “Afet Bölgesindeki Toprak ve Moloz Karışımının Yapısal Malzeme Olarak Değerlendirilmesi”
1002-C Dogal Afetler Odakli Saha Çalismasi Acil Destek Programı

Partnerler:

Kahramanmaraş Mimarlar Odası

Programlama Partnerleri: Kaf Komün