İstanbul Yer Altı Yapıları

Kitap Hakkında

İstanbul, zaman ve mekânın somut izlerini fiziksel dokusunda barındıran dünya tarihinin kadim kentleri arasında yer almaktadır. Tarihi süreç boyunca birbirinden farklı sosyal, siyasal ve dini yapılanmaya sahip Roma, Doğu Roma (Bizans) ve Osmanlı Devleti’nin başkenti olduğu bilinmektedir. Kentin coğrafi konumu, savunma kolaylığı, doğal felaketler ve yangınlar yüzünden sürekli imar edilmiştir. Bundan dolayı tarihi topoğrafyasının biçim ve içeriği çok katmanlı özellikler göstermektedir. Kentte farklı dönemlere ait özgün mimari eserler bulunması, tarihi kimliğini de ayrıcalıklı kılmaktadır. Yer altı ve yer üstünde bulunan eserler şahitlik ettiği dönemlerin kamusal düzeni, toplumsal yaşantısı, mekân kurgusu ve altyapı donatıları hakkında bilgi vermektedir.

Tarihi derinliği merak unsuru olan İstanbul, pek çok bilimsel ve sanatsal çalışmalara konu olmaktadır. Kentin farklı dönemlerini inceleyen araştırmalar söz konusu olmakla birlikte, alt katmanlarına yönelik bütüncül ve interdisipliner çalışmaların yoksunluğu açık bir şekilde görülmektedir. Bu bağlamda, tarihsel katmanların keşfi günümüzdeki imar faaliyetleri ve hafriyat çalışmaları sırasında tesadüfen ortaya çıkmaktadır. Bu tez çalışması kapsamında Tarihi Yarımada’nın yer altı yapıları; Osmanlı döneminin tanıkları ve günümüze taşıyıcıları olan belgelerden istifade edilerek irdelenmiştir. Tarihsel zaman dizgesinde yer altı yapılarının incelenmesi ile kentsel organizasyondaki öneminin anlaşılmasına ve uygulanabilecek yeni düşüncelerin üretilmesine katkı sağlanmak istenmiştir. Böylece belgelerle aydınlatılmaya çalışılan bu karanlıkta kalmış yapıların İstanbul mimarlık envanterine kazandırılması hedeflenmiştir.

Tarihi Yarımada, Byzantion, Konstantinopolis ve İstanbul’un zengin mimarlık tarihinin güzide eserlerini siluetinde taşır. Bununla beraber şehrin bünyesinde var olmasına rağmen siluetinde gözlemlenemeyen evrensel ve özgün değerlere sahip yer altı yapıları da bulunmaktadır.

Çalışmanın amacı Tarihi Yarımada’da bulunan yer altı yapılarının Osmanlı dönemindeki konumlarını ve işlevlerini arşiv belgeleri üzerinden okumak ve değerlendirmektir. Araştırmamız, Yarımada’nın 15. ve 20. yüzyıl aralığında tarihi dokusunun alt katmanlarına ilişkin bir veri tabanı oluşturmaya yöneliktir. Bu vesileyle kentin fiziksel bileşenlerinin bütüncül korunmasına katkı sağlamak ve şehrin geleceğinin tasarlanmasında referans alınacak bir kaynak sunmak amaçlanmıştır. Araştırmamızın Tarihi Yarımada’daki tarihi dokunun sürdürülebilirliğinin ve yer altındaki mimari öğelerin de kültürel mirasın koruma, planlama ve yönetim sürecinin bir parçası olması hedeflenmiştir.

Çalışmanın amacı doğrultusunda coğrafi ve özel konumu gereği Roma, Doğu Roma, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar farklı devlet yapılanmalarının ve farklı siyasal iktidarların etkisi ile oluşmuş, gelişmiş ve değişmiş İstanbul Kenti’nin Tarihi Yarımada bölgesine odaklanılmaktadır. Yarımada’da mevcut bulunan yer altı yapıları, Osmanlı Devri kaynakları üzerinden incelenmiştir. Konunun zamansal aralığını ve önemli tarihsel eşiklerini belirleyen temel unsur; İstanbul’un fethinden Cumhuriyete kadar üretilmiş Osmanlı kaynaklarıdır. Arşiv belgelerinde tanımlanan yapılar, ilgili diğer tarihi verilerle birlikte değerlendirilmiştir. Tarihsel verilerin mekâna göre özelleştirilmesinin nedeni, kent bileşenleri olan fiziksel üst yapı ve alt yapının birlikte okunmasının gerekliliğidir.

Kitabı indirmek için tıklayın