2023 Şubat’taki Kahramanmaraş depremlerin de gösterdiği üzere, doğru mimari tasarım ve mühendislik çözümleriyle inşa edilen binalar en büyük afetleri bile hasarsız atlatabilmektedir. Bunların içinde yer almayı başaran hastaneler* ise afet sonrasında normal zamanlara göre çok daha büyük bir kapasiteyle hizmet vermeye devam etmek zorundadır. Sağlık çalışanları da hem afetin şokuyla hem de fazlasıyla ağırlaşan çalışma yüküyle baş etmek durumundadır. O nedenle afet ve acil durumlara hazırlıklı olmaları, afetin sonuçlarıyla baş edilmesinde çok önemli bir rol oynamaktadır. Bu rehber onlara bu konuda yardımcı olabilmeyi ve yol gösterebilmeyi amaçlamaktadır.
Rehber Hakkında
İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) kapsamında ve AFAD’ın işbirliğiyle, Dr. M. Türkay Esin ve Uzm. Hem. Fadime Yılmaz tarafından hazırlanan Sağlık Kurumları İçin Afet ve Acil Durum Planlama Rehberi’nin amacı, öncelikle afetleri tanımlamak ve oluşmaları durumunda sağlık kuruluşlarının konumlarına göre ve ihtiyaca cevap verebilecek şekilde çalışmalarını devam ettirebilmelerini sağlayacak planlamanın nasıl yapılacağını ve hangi konuların öncelikli olarak dikkate alınacağını olası sorunlar, çözüm yolları ve çeşitli örnekler üzerinden sunmaktır.
Bu amaca yönelik olarak rehber, görseller ve tablolar yardımıyla konunun önemini tüm sağlık personeline kolay ve anlaşılır bir dille aktaran, içeriğe genel olarak hâkim olmalarını sağlayan, uygulamalı eğitimin önemini vurgulayan, teorik bilgilerin pratikte uygulamasına rehberlik eden ve böylece HAP’a (Hastane Afet ve Acil Durum Planı) tamamlayıcı kaynak oluşturan şekilde hazırlanmıştır.
Bu nedenle rehber sadece sağlık sektöründe çalışan bireyler ve kurumlar için değil, il ve ilçe belediyeleri, acil durum yönetim merkezleri, sivil toplum kuruluşları, özel sektör, gönüllüler, sağlık sistemiyle ilgili veya etkileşim içinde olan eğitimciler, planlamacılar, girişimciler veya özel sektör için de yararlı bir kaynaktır.
Giriş bölümünde, bu rehberden nasıl yararlanılacağı, sunuş, önsöz, giriş, mevcut durum, yasal çerçeve ve mevzuat başlıklarıyla okur konuya yönlendirilirken, sağlık kurumları için afet ve acil durum planlamasının neden önemli olduğu sorusu ayrıntılı olarak irdeleniyor.
Sağlık Kuruluşları İçin Afet ve Acil Durum Planlama Rehberi iki ana bölümden oluşuyor:
Bölüm 1 - Sağlık Kurumları İçin Afet ve Acil Durum Planlaması: Birinci bölümde sağlık kurumları için afet ve acil durum planlamasının ana adımları (1) Önleme ve Zarar Azaltma, (2) Hazırlık, (3) Müdahale ve (4) İyileştirme başlıkları altında ele alınıyor. Konuya yönelik temel bilgiler, Sağlık Kuruluşlarının Risk Değerlendirmesi ve Risk Azaltma Planlaması, Plan Hazırlama Komisyonu, Organizasyon Şeması, Olay Yönetim Merkezi ve Ekipmanı, Tıbbi Kapasite, Olay Yönetim Sistemi, Acil Renk Kodu, Tahliye ve Sağlık Kuruluşlarının İyileştirme Çalışmaları gibi alt başlıklar üzerinden aktarılıyor. Afet ve acil durumlarda tıbbi kapasite artışı sağlık kurumları için en yaşamsal konulardan birini oluşturduğundan, sayfa 54’teki “Tıbbi Kapasite” başlığı altında yer alan somut önlemlerin özel olarak incelenmesi yararlı olabilir.
Bölüm 2 – Uygulamalar: İkinci bölümde ise uygulamalara yönelik olarak Afet ve Acil Durumlarda Haberleşme, Eğitim Uygulamaları, Tatbikat Uygulamaları ve ayrıca Afet ve Acil Durumlarda Diyaliz Tedavisi Gerektiren Hastaların Yönetimi başlıkları yer alıyor. Son bölümde tanıtılan Renal Afet Gücü (RAG), bizim gibi aktif deprem kuşağı üzerinde yer alan ülkeleri yakından ilgilendiren bir konu.
Depremlerde, göçük altında kalma/sıkışma nedeniyle meydana gelen ani ölümlerden sonra, en sık ölüm nedeni ezilme sendromuna bağlı gelişen ve “renal felaket” olarak adlandırılan akut böbrek yetmezliğidir. Ayrıca göçük altından kurtarılır kurtarılmaz ezilen kas hücrelerinden kan dolaşımına geçmeye başlayan potasyumun kandaki düzeyinin aşırı yükselmesi de “kurtuluş ölümü” diye adlandırılan ve kurtarılmanın hemen ardından gelişen ani ölüme yol açabilmektedir. Büyük kitleleri etkileyen depremlerden sonra karşılaşılan bu iki önemli durum, yani “renal felaket” ile “kurtuluş ölümü” çok sayıda can kaybına neden olabilmektedir.
Bu durumdan görev çıkaran Uluslararası Nefroloji Derneği (ISN) tarafından Renal Afet Gücü (RAG) kurulmuştur. ISN bünyesindeki Renal Afet Gücü’nün amacı, dünyanın herhangi bir yerinde yıkıcı şiddette bir deprem meydana geldiğinde yerel nefrologlarla işbirliği içinde ezilme sendromuna bağlı gelişen ABH’nın (Akut Böbrek Hasarı) doğru tedavisini ve gerekli diyaliz desteğini sağlamaktır. Rehberde Renal Afet Gücü’nün Türk Nefroloji Derneği (TDN) çatısı altında çalışan Türkiye Organizasyonu hakkında detaylı bilgi verilmektedir. Bu bölümde yer alan “Ezilme Sendromlu Hastaların Tedavisinde Sıklıkla Kullanılan Tıbbi Malzemelerin Miktarı” (s. 121/Tablo 10) ve “Kurtarılması Sonrası” (s. 122/Şekil 6) başlıklı bilgiler, afet sonrası tıbbi müdahaleye önemli katkı sağlayabilir.
Sağlık Kurumları İçin Afet ve Acil Durum Planlama Rehberi altı kitapçıktan oluşan serinin sonuncusudur. Diğer beş rehberin tanıtım yazılarına aşağıda verilen bağlantılar üzerinden ulaşmanız mümkündür. Kalabalık bir ekibin uzun soluklu ve yoğun çalışmasının ürünü olan bu rehberlerin hazırlanmasındaki en temel amaç, genel afet bilincinin yükselmesine ve böylece afete dirençli bir toplumun oluşturulmasına katkıda bulunmaktır.
Zuhal Nakay, Y. Mimar İTÜ/ETH-Zürich
*Sismik izolatörlü Adana Şehir Hastanesi, Kahramanmaraş’taki Necip Fazıl Şehir Hastanesi ve Elazığ'daki Fethi Sekin Şehir Hastanesi 2023 Şubat depremlerini hasarsız atlattılar. Deprem yalıtım sistemleri olarak da bilinen sismik izolasyon sistemleri, zemin ile yapının tabanı arasına esnek enerji sönümleyici elemanlar (kauçuk gibi) yerleştirilmesiyle zeminden yapıya aktarılan deprem kuvvetlerinin azaltılmasına ve böylece sismik enerji ile hareketlerin absorbe edilmesine/emilmesine yardımcı olan araçlardır. Detaylı bilgi için bkz.: www.ipkb.gov.tr/ismep-projelerimizde-sismik-izolator
*
İlgili linkler: www.ipkb.gov.tr/e-kutuphane-kategorisi/rehberler/
www.ipkb.gov.tr/en/e-library-category/guidelines/
Hazırlayanlar: Dr. M. Türkay ESİN/Başhekim Yardımcısı, SBÜ Gaziosmanpaşa Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Uzm. Hem. Fadime YILMAZ/SBÜ Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Katkıda Bulunanlar: Prof. Dr. Savaş Öztürk/İÜ İstanbul Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi, Prof. Dr. Zübeyde Serhan Tuğlular/Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Marmara Üniversitesi Pendik Eğitim ve Araştırma Hastanesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Nefroloji Anabilim Dalı, İstanbul/Türkiye, Türk Nefroloji Derneği, Renal Afet Yardım Gücü Başkanı
Proje Ekibi: Nazan Demir, İsmail Ozan Çılgın, Meral Morgül
Yayın Yönetmeni: Gülçin İpek
Editör: Zuhal Nakay
Proje Yönetimi: T.C. İstanbul Valiliği İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB), İstanbul İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD İstanbul)
Proje Yürütücüsü ve Danışmanlık Hizmeti: Diyalog360, Turkuaz, Eduser, Bilinçli Yaşam Ortaklığı
İlgili Rehberler: