Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de, şehrin 30 km kuzeydoğusunda yer alan Heydar Aliyev Uluslararası Havalimanı, ülkenin yanısıra Kafkasya Bölgesi’nin de en işlek havalimanı olarak faaliyet gösteriyor. Var olan havalimanının kapasitesini artırmak amacıyla inşa edilen, toplam 65 bin metrekare kapalı alana sahip yeni terminal binası ile Bakü’nün dünyaya açılan kapısında yolcu trafiğinin yılda 6 milyona çıkması hedefleniyor. Küreselleşmenin sonucu olarak seyahat etme alışkanlıklarının hızla değiştiği ve havalimanlarının turizm endüstrisi içinde başlı başına destinasyonlar haline geldiği günümüzde, Heydar Aliyev Uluslararası Havalimanı terminali, zamana ayak uyduran ve geleceği düşünen çağdaş bir yapı olarak tasarlandı. Yolcular tarafından kullanılan bütün bölümlerinin Autoban tarafından projelendirildiği terminalde, alışılagelmiş havalimanı tipolojisinden uzaklaşılarak, yolculara yeni deneyimler sunan bir tasarım yaklaşımı sergilendi.
Havalimanlarının yapısal standartları, ölçekleri ve kullandıkları teknoloji itibariyle insanlar üzerinde yarattığı yorgunluk ve stres veren soğuk etki göz önünde bulundurularak; endüstriyel bir yapı içinde, gerek iç mekânın fiziksel özellikleri, gerekse yarattığı duygusal algı bakımından bunun tam tersi bir etki yaratmak amaçlandı. Termimalin iç mekân tasarımında Azerbaycan kültürünün en önemli unsurlarından biri olan misafirperverlik ve ülkenin son yıllarda geçirdiği sosyo-ekonomik değişimlerden yola çıkan Autoban, yolculara kendilerini evlerinde ve ait hissedecekleri, sıcak, rahat ve çağdaş bir ortam yaratırken; bu farklı yaklaşım, iç mekânlarda kullanılan form, malzeme ve üretim teknolojilerinde de belirleyici rol oynadı. Projede, havalimanlarında kullanımına sık rastlanmayan ahşap ve doğal taş gibi malzemelere ağırlık verilirken; söz konusu geleneksel malzemelerin çağdaş formlarda uygulanması için ise, yenilikçi üretim teknolojileri kullanıldı.
Terminal içinde farklı yükseklik algıları yaratarak tekdüzeliği kırmak ve havalimanının geniş iç hacmini insan ölçeğine yakınlaştırmak amacıyla, sosyal alanlara Autoban tarafından özel olarak tasarlanan ve yükseklikleri 6,2 metre ile 10,5 metre arasında değişen ahşap koza (cocoon) birimler yerleştirildi. Havalimanı nosyonunun yapı taşlarından olan “mobil” kavramı ile uyumlu bir tavır sergileyen “cocoon”lar, aynı zamanda Autoban’ın tasarım yaklaşımını da kuvvetli bir şekilde ifade ediyor: “Alışılagelmişin dışında bir deneyim öneren bu düzenleme, tek bir boyut ve kriterle ölçülemeyecek şekilde, üretimden deneyime uzanan bir yelpazedeki somut ve soyut yenilikleri içermektedir.
İçlerinde farklı işlevleri barındıran ve aynı zamanda çevre düzenlemeleriyle havalimanının sosyal alanlarını oluşturan ‘cocoon’lar, ‘iç-dış ilişkisi’ ve ‘mekân içinde mekân’ fikirlerinin fiziksel yansımasıdır.” Organik forma sahip “cocoon”ların kabuk yapılarında ahşap malzeme ile birlikte organizma strüktüründen yola çıkıldı. Malzeme seçimi itibariyle havalimanının teknik gereklilikleri içerisinde “şaşırtıcı” ve “beklenmedik” hisler uyandıran “cocoon”lar için, aynı zamanda insan algısında duygusal bir yakınlık yaratmaları amacıyla özel bir doku tercih edildi. Deneysel ve ilerici bir tasarım yaklaşımının sonucu olarak insanda keşfetme duygusunu tetikleyen “cocoon”ların, temel tasarım metotları ve geleneksel malzemelerle uygulanabilir kılınması, içerik, teknik, kapsam ve ölçek olarak Autoban’ı bir üst düzeye taşıyan Heydar Aliyev Uluslarası Havalimanı projesinin en yenilikçi unsurlarından biri oldu. Heydar Aliyev Uluslararası Havalimanı yeni terminalin trafiğe dayanıklılık, konfor ve tasarım bütünlüğü ölçütleri göz önünde tutularak, yine Autoban tarafından mekâna özel tasarlandı. Check-in ve pasaport kontrol alanlarında sabit mobilyalar kullanılırken; yeme-içme bölümleri, bekleme salonları, “cocoon” üniteleri ve VIP alanlarında hareketli mobilyalara yer verildi. Sıcak ve doğal tonların renk paletini oluşturduğu terminal içinde, zemin, duvar ve tavan kaplamalarında kullanılan üçgen doku, aynı zamanda ahşap, boyalı ve kumaş kaplı yüzeylerde yinelenerek tasarım bütünlüğü elde edildi. Mekânın Autoban tarafından özel olarak tasarlanan aydınlatma sisteminde ise, sıcak tonlarda beyaz ışık tercih edildirken; kolonlara yerleştirilen kanal içlerindeki nokta aydınlatmaların doğal taş ve ahşap yüzeylerdeki yansımaları ile iç mekânlara derinlik kazandırıldı. Heydar Aliyev Uluslararası Havalimanı yeni terminali, uluslararası tasarımcı ve uzmanlardan oluşan 40 kişilik jürinin ortak tercihi ile 2014 Red Dot Tasarım Ödülü’ne layık görüldü.
*Bu proje YAPI Dergisi'nin 395. sayısında yayımlanmıştır.