Mardin Artuklu Üniversitesi Lojmanları

Mardin Artuklu Üniversitesi’nin akademik ve idari personeli için yapılacak olan lojmanların, üniversitenin yeni yerleşkesi içerisinde yapılması planlanmıştır. Gereksinim doğrultusunda yerleşke alanı içerisinde ayrılmış olan lojman alanının ilk aşaması olarak düşünülen proje 12.000 m2’lik bir alanda tasarlandı. Tasarım sürecindeki en belirleyici girdi Mardin’in yerel dokusu oldu. Mardin Evleri’nin topografya kullanımı, Mardin’in iklimi, Mezopotamya geleneği ve etkisi ile gelişen serin avlulu içe dönük ev tipleri bu girdinin önemli parçalarıdır. Bu veriler ışığında oluşturulan projenin; hem Mardin’in geçmişten bugüne gelen dokusu hem de modern yaşantının şekillenişinin bir sentezi olması hedeflenmiştir. Tasarım süreci “yer” den bağımsız konut tipolojisi oluşturmak yerine; yerleşim planınıyla birlikte yerellik üzerine kurgulanmıştır. Bu kurguyu oluşturan tasarımın iki baş aktörü bulunmaktadır. Bunlardan birisi yerleşim planı, öteki ise konut tipolojileridir. Bunların tasarım süreci birbirine paralel olarak geliştirilmiştir. Aralarındaki bağın kopmaması tasarımın en önemli sonucu olarak düşünülmüştür. Bu yüzden kent dokusu / mahalle yerleşke planının oluşmasını sağlarken, yerel mimari tipolojisi de oluşturulan tiplerin biçimlenmesini sağlamıştır.

Bu iki aktörün tasarım sürecinde bütünleşmesini sağlayan öteki girdiler ise gereksinim programı, topografya ve egemen rüzgâr olmuştur. Yerleşim planı ve tipolojiler oluşturulurken, farklı kotların kullanılabilmesi ve konut birimlerinin birbirleriyle kuracakları ilişki göz önünde tutulmuştur. Farklı kotlardaki konut birimlerinin birbirlerinin yönlenimlerini kesmemesi bu sayede günışığının kullanım süresini uzatmak tasarımdaki bir başka girdi olmuştur. Ayrıca konut tipolojileri oluşturulurken yerleşim planı kurgusu gözönünde tutularak, konut birimleri iki cepheli olarak tasarlanmıştır. Yerleşim planı şekillenirken Mardin’in kent dokusunda da karşımıza çıkan dar yollar ve bu yolların buluştukları küçük “meydan”lar yerleşim planının önemli çıkarımları olmuştur. Bu alanlar mahalle kültürünü destekleyen (terzi-berber-bakkal vb.) ek birimlerle desteklenmiştir. Bu dar yolların kontrollu olarak araç trafiğine izin vermesi düşünülmüş ve günün belirli saatlerinde konut birimlerine hizmet etmesi planlanmıştır. Ayrıca her konut biriminin kendine ait otoparkı olması ve buraya girişlerin kontrollu sağlanacak olması nedeniyle misafir otoparkı da düşünülmüştür. Egemen rüzgârın etkisi de düşünülerek konut birimlerinde doğal havalandırmanın bu sayede sağlanması düşünülmüştür.

Konut tipolojisi oluşturulurken; yerel dokuda bulunan eyvan ve revak gibi mekânlar yeniden yorumlanarak tasarımın yerel olma sorgusu kuvvetlendirilmek istenmiştir. Tasarlanan konut tipolojisinde “eyvan” ve “revak” bir bütün olarak düşünülmüş ve yeniden yorumlanmıştır. Mardi iklimi göz önünde tutularak oluşturulan konut tipolojisinde revaklar sayesinde serin ve gölgeli alanlar oluşturulmuştur. Revaklar zemin katlarda parsel ve konut boyutuna göre şekillendirilmiştir. Kimi zaman konut birimi ve bahçesini, kimi zaman konut birimi ve sokağın ilişkisini sağlamakta kullanılmıştır. Mardin Evleri’nde dağılım mekânı işlevine sahip olan eyvanlar konut tiplerinin yaşam alanları arasında dağılımı sağlayacak şekilde modern yaşamın gereksimlerine göre yorumlanarak tipolojilerde kullanılmıştır. Ayrıca bu mekânların önü tümüyle açık tutularak düşünülmüş özellikle yazın ön bahçelerle ilişkisinin artırılması ve yaşama dahil olması hedeflenmiştir. Tek tip üzerinden bir yerleşke oluşturmak yerine; bulunduğu topografyayı kullanan, farklı büyüklükte ve yükseklikte konut birimleri tasarlanmıştır. Gereksinim programı doğrultusunda bu farklılaşma tekil, düpleks ve apartman tipleri olarak tasarlanmıştır. Bütün tiplerin 2+1 ve 3+1 varyasyonları bulunmaktadır. Yerel olma sorgusu kullanılacak malzemelerin seçiminde de etkili olmuştur. Özellikle Mardin bölgesindeki taş işçiliğinin niteliği ve taşların özellikleri doğrultusunda özel detaylar üretilmiştir. Açık mekân olarak üst katlarda, giriş katındaki avlunun yerini teras (havş) alır.

Üst kattaki yapının, bir alt katın yapı alanı sınırından geri çekilerek inşa edilmesi ile elde edilen teras, belli sayıda modül içeren kapalı ve yarı açık mekânların üzerinde yer alarak aynı düzenden doğal olarak etkilenmiştir. Teras ve en üst katın damı (istoh), mevsimlik yiyeceklerin hazırlandığı ve yaz geceleri yatmak için kullanılan alanlardır. Mardin evindeki yaşama birimleri temel bazı şemalara sahiptir. İçerdikleri biçimlere bağlı olarak bu birimler, “kare yaşama birimi”, “dikdörtgen yaşama birimi”, “L yaşama birimi” ve “ters T yaşama birimi” olarak adlandırılabilir. Yaşama birimi bazen bir kapı ile “işlik” olarak nitelendirilebilcek ek mekânlara açılır. İşlikler kışın soğukta, yazın sıcakta tersine bir iklim sunarak günlük işlerin yapılmasını kolaylaştıran hacimlerdir. Özellikle, yazın serin olmaları nedeniyle oturmak için de tercih edilmiştir. Ayrıca büyük olmaları, işliklerin kiler olarak kullanımı da sağlamıştır. İşlik, işlevinden ötürü bir hizmet mekânı ise de dışarıyla ilişkisi yaşama birimine bağlı gerçekleştiğinde, bu mekânlarla bütünleşmiş bir tasarım oluşturmuştur. Modüler bir sistemin varlığından söz etmeye izin veren evlerin planlamasında, işlikli ya da işliksiz kare, dikdörtgen, ters T tipteki yaşama birimleri değişik sayıda modül içererek yer almışardır. Eyvan, bazen “iki kapalı mekan arasında bir açık mekân” ilkesine uygun olarak planlamada yer almıştır. Bazen de sırtını kuzeye dayamış güneye cepheli var olan yapı bloğuna ek yapılmak istendiğinde kullanılan bir ara mekân olmuştur. Bu durumda var olan yapıya, doğu ya da batı ucundan güneye uzanan bir başka yaşama bitimi eklenirken, geçiş mekânı olarak da eyvan yapılmıştır. Bu uygulama da doğal olarak “iki kapalı mekân arasında bir açık mekân” ilkesine uygunluk göstermektedir. Burada eyvanın işlevi, bir anlamda odalara dağılımı sağlamaktır. Bu tip eyvanın yaşama birimleri ile çeşitli biçimlerde bir araya gelerek tasarımı belirlediği görülür.



Eyvanın, genelllikle kare ve dikdörtgen yaşama birimleri ile birlikteliği söz konusudur. Eyvan, güneye cepheli Mardin evi planında doğu, batı daha çok da güney yönüne bakacak biçimde konumlandırılmıştır. Boyutları, aralarında yer aldığı yaşama birimlerine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Özellikle dikdörtgen yaşama birimi bir, iki, üç modül olabilen uzun kenarı zaman zaman eyvan derinliğini yönlendirmiştir. Bu nedenle kuzey-güney doğrultusunda eyvan iki, nadiren üç modül derinliğe ulaşabilmiştir. Ancak, komşu parsellerden ötürü, yapılanma alanının kısıtlı olduğu doğu ve batı doğrultusunda bu derinlik bir modülle sınırlıdır. Eyvan derinliği planlamadaki birim modüle bağlılık gösterirken, eyvan açıklığı buna uymamış, tasarımdaki egemenlerden daha az ölçüye sahip olmuştur.

*Bu proje YAPI Dergisi'nin 376. sayısında yayımlanmıştır.