Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi Kadıköy Şubesi'nde bir araya geldiğimiz Pelin Özilkiz Çelik ve Ekin Varon, yapının restorasyon süreci ve markanın hikâyesini anlattılar.
Ekin Varon, Pelin Özilkiz Çelik, © mimarizm.com
Restorasyon projesi Y. Mimar Pelin Özilkiz Çelik, iç mimari projesi Ekin Varon Design Studio'ya ait Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi Kadıköy Şubesi, 2014 yılında başlanan çalışmaların ardından, 2021 yılında yeniden hizmete açıldı.
Restorasyonunda; yapının potansiyel değerinin gün ışığına çıkartılması ve kent belleğinde yer eden formu, mekân özelliği ve işlevi ile korunması ilkelerini benimsediklerini belirten Pelin Özilkiz Çelik ve Ekin Varon ile Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi Kadıköy Şubesi'nde buluştuk.
Ön cephe genel görünüşü
Y. Mimar ve Restorasyon Uzmanı Pelin Özilkiz Çelik, Muvakkithane Cad. 834 ada 15 parselde yer alan Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi Kadıköy Şubesi binasının restorasyon sürecini anlatıyor:
"Kadıköy’ün en işlek caddelerinden Muvakkithane Caddesi’nde bulunan Ali Muhittin Hacı Bekir Şekercisi’nin bulunduğu yapı ile ilgili çalışmalarımıza başlamamız 2014 senesine dayanıyor. Uzun yıllar bakımsız kalmış olan ve ahşap strükür üst katı artık kullanılamayacak hale gelmiş durumdaki yapının onarımının yapılması mal sahiplerinin uzun süredir üzerinde durdukları bir konu; ancak oldukça yoğun şekilde işleyen alt kattaki mağazanın onarım sürecinde kapatılacak olmasından dolayı, ister istemez sürekli erteleniyor. Hatta birkaç kez KUDEB’e basit onarım kapsamında çatı onarımı için başvuruda bulunulsa da yapının bütüncül restorasyonunun yapılması gerekliliği gerekçesi ile olumlu sonuç alınamadığından onarım yapılamıyor. Yapının üst kat ve çatı ahşap strüktürü zaman içinde çatıdan aldığı yağmur suyu ve hava şartları değişimleri sebebi ile oldukça zarar görmüş, ahşap elemanlar çürümüş, ahşap tavanları bozulmuş, döşeme kaplamalarında kopmalar, eksilmeler ve kirişlerdeki sehimler sebebi ile artık kullanılmaz bir duruma geliyor.
Nihayetinde artık bir süre kapatılması durumu göze alınarak, bütüncül bir restorasyon projesi ve buna uygun şekilde bir restorasyon uygulaması yapılmasına karar veriliyor. Bu devrede 2014 yılının Ekim aylarında, Hacı Bekir ailesinin mimarı Erim Balsarı’nın, Restorasyon Uzmanı Mimar olarak projeyi yürütmek üzere tarafıma başvurması üzerine birlikte çalışmaya başladık.
Restorasyon öncesi, zemin kat pastane mekanı girişe bakış, 2014
Restorasyon sonrası, zemin kat pastane mekanı girişe bakış, 2022
Rölöve çalışmalarını Ekim 2014 - Ocak 2015 arasında gerçekleştirdik. Üst kat uzun süre kullanılmadığından, özellikle de çatıdan su alması sebebi ile bezemeli ahşap tavan kaplamaları, döşeme kirişleri, duvar dikmelerinde çürüme ve bozulmalar görülmekte idi.
Restorasyon öncesi, üst kat oda tavan genel görünüş, 2014
Restorasyon sonrası, üst kat oda tavan genel görünüş, 2021
Yapının üst kat ahşap işçiliği kayda değerdi. Yüksek tavanlı odaları, ahşap konsollu tavan silmeleri, ahşap tavan bezemeleri, giyotin pencereleri ile özgünlüğünü hasarlı olsa da korumuştu.
Restorasyon öncesi, üst kat oda güneydoğu duvarına bakış, 2014
Restorasyon öncesi, üst kat oda güneydoğu duvarına bakış, 2021
Ticari amaçla kullanılan alt kat ise zaman içinde gördüğü müdahalelerden dolayı, özgün kurgusundan oldukça uzaklaşmıştı. Eklenmiş asma tavanlar, asma katlar ve bu katlara erişimi sağlayan muhdes merdivenler ile oldukça karmaşık bir yapıda idi. Cephe silmelerinden düşebilecek parçaların sokak kullanıcılarına zarar verme riskini önlemek için cephe çelik bir strüktür ile korunuyordu ve eğilme görülen cumba da askıya alınmıştı.
Restorasyon öncesi, üst kat güney oda cumbaya genel bakış, 2014
Restorasyon öncesi, üst kat güney oda cumbaya genel bakış, 2021
Rölöve çalışmalarımız devam ederken, bir yandan yapı ile ilgili tarihi araştırmalar da yürüttük. Yapının yapım tarihi ve mimarı hakkında bir bilgiye ulaşamadık. Yapı ile ilgili veriye rastlanan ilk belge 1906 tarihli Goad haritası 55 no.lu pafta olduğundan yapının bu yıldan önce yani yaklaşık 19. yy sonu, 20.yy başı inşa edilmiş olduğunu tahmin etmekteyiz. Eski haritalardan okuduğumuz üzere binanın simetriğinde aynı plan ve özellikte bir ikiz yapısı bulunmaktadır. Ancak ikiz yapı günümüzde mevcut olmayıp, yerinde betonarme çok katlı bir bina bulunmaktadır. Yapının ilk sahibinin İtalyan uyruklu olduğu bilinmektedir. 1949 yılında ise Hacı Bekir ailesi tarafından satın alınmıştır. Ve bu dönemden itibaren yapının zemin katının büyük bir kısmı Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi Kadıköy Şubesi, mağaza ve imalathane olarak hizmet vermektedir.
Pastane mekân ve cephesinin 20 yy. ortası durumu
İstanbul'un ilk şekerci dükkânlarından olan Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi, 1770’lerde Kastamonu’nun Araç ilçesinden İstanbul'a gelen Şekerci Bekir Efendi tarafından Bahçekapı'da küçük bir şekerci dükkânı ve imalathane olarak açılmıştır. Osmanlı döneminde ün yapan 'Bekir Efendi' 1817-1820 yıllarında hacca giderek Hacı Bekir olarak anılmaya başlanmıştır. Padişah II. Mahmut tarafından yeteneği fark edilmiş ve saraya 'Şekerci Başı' olarak atamıştır. 95 yaşında vefatından sonra, Hacı Bekir’in oğulları ve torunları tarafından kuşaklarca şekercilik mesleği devam etmiş, Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi ismini almıştır. Artık dünyaca ünlü bir marka olan Hacı Bekir Şekercisi'nin Kadıköy dükkânı da 1950’lerden itibaren Kadıköy için sembolik bir anlam kazanmış, özellikle Kadıköylüler'in belleklerine kazınmıştır.
Pastane kısmından bir görünüş, 1950'ler
Bu sebeple yapının tarihi incelemesi yapılarak restitüsyon projesi hazırlama aşamasına geçtiğimizde, bu dönemlendirmeyi iki aşamalı olarak düşündük. Birinci dönemlendirmemiz, yapının yapıldığı 19. yy sonu, 20. yy başına gidiyordu, diğeri ise yapının şekerci dükkânı olarak kullanılmaya başladığı ve dönem eki olarak düşündüğümüz, yıllardır belleklerde yer edinmiş ve günümüze kadar bu şekli ile gelmiş mağaza ve vitrin dükkân düzenlemesinin yapıldığı 1950'lere.
Restorasyon kararları olarak, benimsediğimiz ilkelerin başlıcası, mevcut özgün elemanların değerlendirilerek, ortaya çıkartılması, mümkün oldukça onarılarak korunması, dolayısıyla yapının potansiyel değerinin gün ışığına çıkartılması oldu. Bunun yanı sıra yapının kent belleğinde yer eden mevcut formu, mekân özelliği ve işlevi ile korunması ikinci hedefimizdi. Yapının zaman içinde gördüğü müdahalelerde ve kaldırılmış duvarlar ile plan kurgusu özellikle zemin katta oldukça değişmiş olduğundan, statik güçlendirme yapılması gerekiyordu. Ahşap strüktürün hasarlı elemanlarının ve ahşap çatının değiştirilerek yapının sağlamlaştırılması ve muhdes eklerden arındırılması gerekiyordu.
2017 yılının Aralık ayında ilgili Koruma Kurulu'ndan alınan onay sonrası, uygulama ruhsatı başvuru işlemleri başlatıldı ve Şubat 2019’da uygulama ruhsatı alındı. Nisan 2019’da uygulama çalışmalarına başlandı. Bek İnşaat (Y. Mimar Erim Balsarı) tarafından titizlikle yürütülen uygulama çalışmaları Şubat 2021’de tamamlandı.
Uygulama çalışmaları sırasında yaşadığımız en önemli zorluk, yapıdaki sonradan eklenmiş asma tavan, merdiven, bölücü duvar gibi muhdes elemanların yapıdan arındırılması ve Kadıköy Çarşı gibi yoğun ve kalabalık bir bölgede yapıda çalışmanın yarattığı engel ve kısıtlamalar oldu. Bunun yanı sıra proje çalışmalarının yapıldığı sürede yapının bozulma süreci devam etmiş ve özgün eleman kayıpları artmıştı. Yapıyı açtıkça, hasarın beklediğimizden daha fazla olduğunu gördük. Kâgir duvarlarda proje doğrultusunda gerekli statik güçlendirmeler yapılarak, mevcut duvarların mukavemeti arttırıldı. Ahşap taşıyıcı elemanların büyük çoğunluğu kullanılmayacak derece hasarlı idi. Yapı, çoğu noktada askıya alınarak, ahşap taşıyıcı elemanlar ve çatı strüktürünün 1. sınıf meşe cinsi, emprenye edilmiş aynı kesitte ahşap elemanlarla değişimleri sağlandı. Aynı şekilde pencereler de, yapının arka odasında özgün olarak tespit edilen giyotin pencere detayına uygun olarak yenilendi.
Özellikle zemin kat muhdes eklerden arındırılarak, daha sade ve algılanabilir, kullanım alanı daha geniş bir mekân kurgusu oluşturulabildi. Zemin kat, daha bütüncül, sade ve özgün ile uyumlu bir plan şemasına kavuşturuldu. Pastane’nin mevcut ve dönem eki kabul edilen giriş kapısı ve vitrin elemanlarını aynı detaylarla yeniden yapılmıştır.
Restorasyon öncesi, zemin kat pastane mekanı kuzeybatı duvarı, 2014
Restorasyon sonrası, zemin kat pastane mekanı kuzeybatı duvarı, 2023, © mimarizm.com
Yapının en özgün ve değerli özelliklerinden biri birinci kat mekânlarının ahşap tavanları idi. Tavan ahşaplarının olabildiğince korunmasına çalışıldı. Korunamayacak kadar hasarlı kısımlar, mevcut detaylardan birebir örnek alınarak, yeniden imal edildi. Bu şekilde özgün detayların korunması ve yeni nesillere aktarılması sağlandı.
Binanın pastane kısmının iç mimari projesi ve uygulaması, Ekin Varon Design tarafından gerçekleştirildi. İç mimari ile ilgili kararlarda da yine restorasyon ilkesinde benimsediğimiz kentsel hafızada yer etmiş pastane algısını yaşatmak adına, gelenekseli devam ettirmek, 1950’lerden beri süre gelen çizgi ve renkleri korumak hedeflendi. Bunun yanı sıra tavanlarda kullanılan açık renk tercihleri ve mobilya hatları ile de modern bir dokunuş eklenerek, günümüz ve 1950’lerin geleneksel tarzı arasında bir çizgi yakalandı.
Restorasyon öncesi, zemin kat pastane mekânı kuzeybatı duvarı kemerli niş, 2014
Restorasyon sonrası, zemin kat pastane mekânı kuzeybatı duvarı kemerli niş, 2023, © mimarizm.com
Restorasyon öncesi, zemin kat pastane mekânı güneydoğu duvarı, 2014
Restorasyon sonrası, zemin kat pastane mekânı güneydoğu duvarı, 2023, © mimarizm.com
Ekin Varon proje detaylarını anlatıyor:
"Bu proje için özel olarak tasarlanan mobilyaların her birinin, binanın tarihi yapısıyla aynı dili konuşulması ve mekâna günümüz modernlik anlayışını katması amaçlandı. Her bir detayı ayrı olarak düşünülmüş olan mobilyalarda, ağırlıklı olarak ahşap kullanımına önem verildi. Sergileme ünitelerinde, Mehmet Mühiddin Efendi’ye başarılarından dolayı farklı imparatorluklar tarafından verilen madalyalardan esinlenerek tasarlanmış olan Hacı Bekir logosundan döküm rozetler yapılıp, tezgahlardaki metal konstrüksiyonlara yerleştirildi. Eski zamanlara gönderme yapmak adına ahşaptan arklı dolaplar tasarlanıp, bu dolapların gözüken yüzeylerine desenli mat lakeler uygulanarak “Deri” görünümlü bir doku oluşturuldu. Tarihi yapının görkemine uyum sağlaması ve mekâna ışıltı katması için, tasarlanan mobilyalarda farklı bitişlerlerle pirinç malzemesine sıkça yer verildi. Kafe bölümü için tasarlanan oturma gurubunda, Osmanlı Devleti dönemi sedirlerine gönderme yapılarak sini orta sehpalar kullanıldı."
© mimarizm.com
© mimarizm.com
Hacı Bekir Şekercisi Kadıköy Şubesi Nisan 2021’de yeniden hizmete açıldı. Tamamlanan restorasyon çalışması ve hizmete yeniden açılması ile Kadıköy ilçesi değerli bir yapısına kavuşmuştur. Yapının tüm mekânlarının kullanılır hale getirilmesi, mimari detaylarının yanı sıra tarihi ve simgesel anlamının korunması ve yaşatılması ve bulunduğu Kadıköy Çarşı Bölgesi sit alanının özgün dokusuna katkı sağlayacağına inanıyoruz.
Birkaç asrı aşkın bir süredir kalitesinden ödün vermeden hizmet sunan köklü bir kuruluş olan Ali Muhiddin Hacı Bekir Şekercisi, yenilen binasında belleklerde yer edindiği mevcut geleneksel formu, modern ve sıhhi donanımı ile semt kimliğindeki etkin yeri ile hizmet vermeye devam edebilecektir.
© mimarizm.com
mimarizm ekibi olarak; daha güzel, umutlu bayramlarda bir arada olmayı diliyoruz...
Galeri için aşağıdaki fotoğrafa tıklayın.
Restorasyon Öncesi/Sonrası Fotoğraflar: Pelin Özilkiz Çelik
İç Mekân Galeri Fotoğraflar: Ekin Varon