ANAMED'in Tarih Vakfı ile birlikte düzenlediği Türkiye'de Sosyal ve Beşeri Bilim Disiplinlerinin 100 Yılına Bakış serisinin üçüncü konuşmasında, Uğur Tanyeli, 1873’te yayımlanan “Usul-i Mimari-i Osmani” ile başlattığı Türkiye’deki mimarlık tarihçiliğinin aktörlerini ve gelişimini izliyor. Tanyeli, 1940’lara kadar amatörce ve Türklerin de özgül ve ulusal bir mimarlık tarihinin olduğu savını doğrulama hedefine odaklanmış şekilde gelişen bu yazının, profesyoneller diye adlandırdığı araştırmacıların dahliyle, anlamsal ve teknokültürel arka planı yorumlama, geçmişi rasyonalize etme, dünya mimarlık tarihine eklemlenme, mimari geçmişi toplumsal ve kültürel geçmişle bağlantılandırma gibi yeni güzergahlar açtığını öne sürer. Bu çoğullaşan güzergahlara rağmen, Tanyeli, yine de mimarlığın geçmişteki duygusal/duyumsal ve epistemik anlamlardaki inşasının araştırılmasının günümüzde az ilgi gördüğünü düşünür.
Etkinlik Hakkında
Türkiye'de Mimarlık Tarihçiliğinin Kurumsallaşması
Türkiye’de mimarlık tarihçiliği on sekizinci yüzyıldaki “Hadikatü’l- Cevami” ve “Mecmua-i Tevarih” gibi erken çalışmalar hariç tutulursa, 1873’te “Usul-i Mimari-i Osmani” ile başlar. Onu yirminci yüzyılın başında mütevazı bir hareketlenme izler. 1940’ların sonlarına kadar sadece amatör çabalarla, ardındansa profesyonellerin (de) dahliyle ilerlenecektir. İlk dönemde belgeleme, yüceltme, uluslaşma ve ulusdışı bağlantıları inkâr güzergâhları takip edilmiş, Dünya genelinde yaygın “romantik” estetizasyon yaklaşımları Türkiye’de görülmemiştir. Amatörlerin çabası Türklerin de özgül ve ulusal bir mimarlık tarihinin olduğu savını doğrulama hedefine odaklanmıştır. Bir tür mağduriyet psikozu yaşanır. Türk mimarlık tarihçiliği hakkı olan uluslararası saygınlık rütbesini alma kaygısıyla yürütülmüştür. Profesyonel tarihçiler döneminde bu erken güzergâhlar bugüne kadar tümüyle terkedilememişse de yeni yollar açılmıştır. Bunlar tekil rotalar çizmemiş ve çoğunlukla birlikte gündeme gelmiş, kuşkusuz zaman zaman çelişmişlerdir. Profesyoneller dönemini karakterize eden güzergâhlar çoğullaşmıştır da. Anlamsal ve teknokültürel arka planı yorumlama, geçmişi rasyonalize etme, dünya mimarlık tarihine eklemlenme, mimari geçmişi toplumsal ve kültürel geçmişle bağlantılandırma bunlar arasında sayılabilir. Ne var ki, mimarlığın geçmişteki duygusal/duyumsal ve epistemik anlamlardaki inşasının araştırılması hâlâ az ilgi konusu olmuş görünür. Hatta zaman zaman dünün mimari epistemik yapılanması bugüne benzer diye tahayyül edilir.
*
Uğur Tanyeli Hakkında
Mimarlık ve mimarlık tarihi öğrenimini MSGSÜ Mimarlık Fakültesi’nde ve İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde yaptı. MSGSÜ, İTÜ, Anadolu Üniversitesi, YTÜ, Mardin Artuklu Üniversitesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi ve İstanbul Şehir Üniversitesi’nde görev yaptı. Eylül 2020’den bu yana İstinye Üniversitesi Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi’nde çalışmaktadır. Akademik araştırmaları, genel olarak mimarlıkta modernlik olgusu ve Türkiye modernliğinin Osmanlı on altıncı yüzyılından başlayan bir kapsamda mekânsal-toplumsal çevre bağlamında irdelenmesi üzerinde yoğunlaşır. Temel yaklaşımı mimarlığı toplumsal tarihin bir bileşeni olarak ele almak olarak özetlenebilir. Kitapları arasında Anadolu Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci 11.-15. Yüzyıl, İstanbul 1900-2000: Konutu ve Modernleşmeyi Metropolden Okumak, Turgut Cansever: Düşünce Adamı ve Mimar (A. Yücel ile birlikte), Mimarlığın Aktörleri: Türkiye 1900-2000, Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri, Sınıraşımı Metinleri: Osmanlı Mekanının Peşinde, Yıkarak Yapmak, Mütereddit Modernler: Türkiye’de ve Dünyada Mimar İdeologlar, Mimar Sinan: Tarihsel ve Muhayyel, Korku Metropolü İstanbul: 18. Yüzyıldan Bugüne ve Mimarlık Düşünmek İçin Verimli Arızalar da var.