TUZHAN 1881 GG Fikir & Kültür Dükkânı

Yapının Tarihçesi

Ulucami Mahallesi'nde yer alan yapı, Ramazanoğulları Beyliği döneminde Halil Bey tarafından selamlık dairesi olarak yaptırılmıştır. Fakat son yüz yıllık süreç içerisinde bölgeye getirilen tuzların burada satışa sunulması sebebiyle halk tarafından Tuz Pazarı olarak anılmaya başlanmıştır. Avlulu bir plan şemasına ait olan yapının zaman içerisinde sadece avlu ve avlunun batısında yer alan mescit ile bu mescide bitişik hamam bölümü ayakta kalabilmiş, selamlık olan bölümleri ise yıkılmıştır.

Alanın 1 ve 2 numaralı parsellerinde bulunan dükkânlar Piri Paşa tarafından 1530’lu yıllarda yapılmış ve 1870’li yıllarda ise Adana Valisi tarafından tamir edilmiştir. Yapının geriye kalan bölümleri ise 1960’lı yıllarda inşa edilmiştir. Yapı, Vakıflar Adana Bölge Müdürlüğü tarafından 2011-2013 yılları arasında restore edilerek bugünkü haline getirilmiştir.

Yapının Mevcut Durumu

Tuz Hanı bölgesindeki dükkânların hasarlı durumdaki duvarları rekonstrüksiyon projesine uygun olarak sökülmüş ve orijinal form ve boyutta tuğla kullanılarak yeniden inşa edilmiştir. Bu dükkânların içinde ve dışında horasan sıva uygulaması yapılmıştır. Arasta dükkânların çatısı ahşaptır ve alaturka kiremit ile kaplanmış durumdadır. Yapının sonradan kapatılan pencereleri yeniden açılmış ve çam kereste kullanılarak imal edilmiştir. Konak yapısının yer döşemeleri yonu taşı ile bitirilmiş, tüm duvarlarında ise horasan harç sıva ve boya uygulaması yapılmıştır. Konak çatısı ahşaptır ve alaturka kiremit ile kaplanmış durumdadır. Ayrıca Tuz Hanı bölgesinde bulunan mescit ve hamam duvarlarında yine derzli horasan sıva ve boya uygulanmıştır.

Mekân Kurgusu

Mevcut hali ile 1 numaralı parselde bulunan bağımsız bölüm olarak bilinen alanda küçük ölçekli (8-10 kişilik) bir kafeterya ve bu işlevi desteklemek üzere gerekli olan mutfak ve tuvalet gibi servis birimleri tasarlanmış ve ana giriş kapısı olarak da bu bağımsız bölümün mevcut kapısının kullanılması, 2 numaralı parselde bulunan bağımsız bölümün mevcut kapısının ise herhangi bir müdahalede bulunmadan kapalı tutulması düşünülmüştür. 2 numaralı bağımsız bölümde kütüphane, geçici sergi, çalışma ve dinlenme işlevleri önerilmiştir.

Ara Duvar Üzerindeki Müdahaleler

Bir kitap kafe olarak yeniden işlevlendirilmesi öngörülen mekânın bütüncül bir şekilde işleyebilmesi ve kullanıcıların tüm işlevlere rahatça ulaşabilmesi bakımından iki mekân arasında bağlantı oluşturulması kararlaştırılmıştır. Bu sebepten ara duvarda yapının mevcut pencere boşluklarına atıfta bulunan kemerli bir geçiş tasarlanmış ve mekânlar arası bağlantının bu sayede gerçekleşebilmesi hedeflenmiştir.

1 numaralı parsel üzerinde bulunan bağımsız bölüm içerisinde organize edilmiş olan mutfak, tuvalet ve bu işlevleri birbirine bağlayan servis koridorunu meydana getirecek olan duvarların uygulamalarında (daha sonra gerçekleşebilecek olan işlev değişiklikleri durumunda) kolaylıkla sökülebilir olması bakımından metal alt konstrüksiyonlu alçıpan uygulaması yapılmıştır. Ayrıca bu bölümün kuzey duvarında mevcutta bulunan kapı ve açıklığına müdahale edilmemiş ancak tuvaletin tefriş edilebilmesi bakımından alçıpan uygulaması ile örtülmüştür. Öte yandan 2 numaralı parsel üzerinde bulunan bağımsız bölümün batı duvarının kuzey ucunda yer alan mevcut kapı ve boşluğu olduğu gibi korunmuş ve herhangi müdahalede bulunulmamıştır. 

Tasarıma konu mekânların duvarlarındaki horasan sıva uygulamasının korunmasına öncelik verilmiş ve bu bağlamda kitaplık ve benzeri üniteler duvarlara sabitlenmeyecek biçimde tasarlanmıştır. Ayrıca tasarlanan mekânın sergi, dinleti ve söyleşi gibi dönemsel işlev değişikliklerine cevap verebilmesi bakımından mobilyalar hareketli olabilecek biçimde tasarlanmıştır.

Gündoğdu Vakfı’nın Notları:

“Şehrimize uzun yıllardır hizmet veren Gündoğdu Vakfı'nın yeni projesi, "Tuz Han Büyük Saat 1881" adını taşıyor. Hayata geçirilen Tuz Han Renovasyon Projesi ile kentimizin kültürel mirasına sahip çıkılarak tarihi değerine daha da değer katılmıştır. Adana Valisi Sayın Dr. Süleyman Elban'ın derin bir tarih bilinciyle Büyük Saat çevresini kalkındırma fikrinin Gündoğdu Vakfı'nın entelektüel vizyonuyla buluşması, bu projeyi doğurmuştur. Gündoğdu Vakfı; renovasyon projesiyle Adana'nın tarihten gelen gastronomi, tarım ve ticaret kenti olma özelliğine vurgu yapmanın yanı sıra kentin kültür başkenti olmasını hedeflemektedir. Duvarlarında Dr. Gökhan Gündoğdu Müzesi'ne ait sanat eserlerinin yer aldığı "fikir ve sanat dükkânı" adı verilen Tuz Han 1881'in koridorlarında şimdilik 25 bini aşkın kitap bulunmaktadır.

Projenin hedefi en kısa sürede eser sayısını 75 bine çıkarmak ve dünyadaki tüm entelektüel kitap dostlarına daha kapsamlı hizmet vermektir. Renovasyon sürecinde tarih bilincine sahip çıkılarak ve aslına sadık kalarak hayata geçirilen bu kültür ve sanat merkezi bir buçuk yılda tamamlandı ve Eylül 2022'de Türkiye ile buluştu. Kitap satışının olduğu ancak kâr amacı gütmeyen Tuz Han 1881; Adana'yı ziyarete gelenlere, sanatseverlere ve kitap dostlarına haftanın 7 günü hizmet vermektedir. Tarih ve sanatın buluştuğu, kitap kokusunun tarihi dokuya karıştığı Tuz Han 1881; Yaşar Kemal, Orhan Kemal ve Abidin Dino gibi Adana'nın bağrından kopan sanat devlerinin eserlerinin yanı sıra dünyanın önemli sanatçılarına ev sahipliği yapıyor. Tuz Han 1881 koridorlarında dolaşıp, çay kahve eşliğinde tarih ve sanatla buluşurken aynı anda İnce Memed'in Abdi Ağa'ya başkaldırışına şahitlik edebilir; İlber Ortaylı ve Halil İnalcık eserleriyle tarihte yolculuk yaşayabilir; Koç Vakfı ve Borusan koleksiyon kitapları ya da Cornucopia gibi koleksiyon dergilerin arasında kaybolabilirsiniz.”