Mimar Nazimî Yaver Yenal’ın Hayali Dünyası

Gösteri yapısı perspektifi. 18 x 26.5 (paspartuyla 33.5 x 49 cm) Büke Uras Arşivi.

İstanbul Araştırmaları Enstitüsü kuruluşunun 10. yılında, Bir Kağıt Mimarının Hayali Dünyası sergisiyle Cumhuriyet döneminin önemli mimarlarından Nazimî Yaver Yenal’ın öğrencilik yıllarından, kariyerinin son dönemlerine kadar geçen süreçteki sanatsal üretimlerini ilk kez izleyiciyle buluşturuyor. Yenal’ın yıllar sonra ortaya çıkan zengin arşivinden derlenen serginin küratörlüğünü Büke Uras üstleniyor. Sergiye eşlik eden kapsamlı katalog, Büke Uras’ın sunuş metni ile birlikte M. Baha Tanman, Prof. Behçet Ünsal ve Prof. Ataman Demir’in kaleme aldığı, sanatçının yaşam öyküsüne ve işlerine farklı perspektiften yaklaşan metinleri içeriyor. 

“Dahili mimari” çalışması, Büke Uras Arşivi

Gösteri yapısı gece görünümü perspektifi, Büke Uras Arşivi

Cephe perspektifi, Büke Uras Arşivi

Serginin küratörü Büke Uras, gelenek ve modernizm arasında gidip gelen tasarımlardan oluşan sayısız çizime sahip Nazimî Yaver’i, hayata geçmeyen projelerinden ötürü “erken Cumhuriyet dönemi mimarisinin en kayda değer kağıt mimarı” olarak tanımlıyor. Nazimî Yaver’in uzun yıllar kendine yalnızca çizimlerden oluşan alternatif bir mimari üretim alanı yarattığının altını çizen Uras, uygulanmamış tasarımların, yarattığı umutlar, inşa edilmeme nedenleri ve hayal kırıklıkları ile birlikte güçlü bir hikâye anlattığını vurguluyor. Uras konu ile ilgili şu değerlendirmelerde bulunuyor: “İnşa edilmeyen ve kimseyle paylaşılmayan tasarımlar, kamusal bir sanat alanı olan mimarlığı özelleştirir. Hayalgücünün yön verdiği Yenal estetiği, kaçınılmaz şekilde kişisel kodlarla iç içe geçerek tanımlanır. Bu öznellik, Yenal’ın çizimlerinin doğru anlaşılabilmesi için, içerdikleri tasarımlar kadar yaratıcısı üzerinden bir okumayı zorunlu kılar.”

Nazimî Yaver Yenal’ın cephelerde bütünüyle cam kullanımına izin veren betonarme strüktürlü bir bina tasarımı, Büke Uras Arşivi

Yatay bant pencereler ve kolonların birbiriyle ilişkilerinin çalışıldığı anıtsal proje için, Bauhaus ile ilişkilendirilen “beyaz modernizm” kültüne aykırı olarak renk unsurunun tasarıma dahil edildiği perspektif, Büke Uras Arşivi

Nazimî Yaver Yenal’ın bir mezar tasarımı, Büke Uras Arşivi

Akademi yıllarında yıldızlaşan mimar 

Nazimî Yaver Yenal (Ömer Nazimî Yenal), 1904 yılında İstanbul’da doğar. 1920 yılında Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şahane’de mimarlık öğrenimine başlar. Eğitmenleri, Osman Hamdi Bey ve Alexandre Vallaury’nin önderliğinde Paris, l’École nationale supérieure des Beaux-Arts yönetmeliğinden model alınan akademinin ilk kuşak öğrencilerinden biri olur. 

Nazimî Yaver Yenal “Dahilî İnşaat Dersi”nde çizilen bir doğrama detayı önünde. (1937-1938) MSGSÜ Fotoğraf Atölyesi Arşivi.

Akademi hayatı boyunca pek çok önemli projede art arda aldığı birincilik ödülleri ile hocalarının takdirini toplayan Nazimî Yaver, özellikle de arkadaşları arasında yıldızlaşır. Bu projeler arasında 1925 senesinde Ankara Şehremaneti’nin düzenlediği Cumhuriyet döneminin ilk mimari proje yarışması öne çıkar. Bunu, Cumhuriyet döneminde İstanbul için düzenlenen ilk mimari yarışma “Haydarpaşa Garı Tamiri” izler. Öğrenciliği sırasında hocası Mongeri’nin bürosunda, özellikle Ziraat Bankası Ankara merkez şubesinin tasarım sürecine dahil olur.  

Nazimî Yaver Yenal. İbrahim Çallı (imzasız, sertifikalı) Tuval üzerine yağlıboya; 90 x 75 cm Türel Koleksiyonu.

Paris - Berlin - İstanbul Dönemi

Nazimî Yaver, 1927-1928 döneminde, Güzel Sanatlar Akademisi’nin düzenlediği ilk mimari Avrupa konkurunda birincilik alarak Paris’e ve ardından Berlin’e gider. Paris’te kaldığı süre boyunca, hem Laprade&Bazin, hem de Dudok’un güncel ve modern tasarımlarıyla yakından ilgilenir. 1931 senesinde burslu olarak yerleştiği Berlin’de, Almanya’nın en önemli mimarlarından Hans Poelzig’in “Meister Atelier” isimli “atölye-okul”una kabul edilir.   

Nazimî Yaver Yenal (sol başta oturan), Sedad Hakkı Eldem, Asım Mutlu, Feridun Akozan, Ahsen Yapanar, Maruf Önal ile eski mezunlar MSGSÜ’de düzenlenen bir toplantıda. (Anılarda Mimarlık, YAPI’dan Seçmeler 7, YEM, İstanbul, 1995.)

1932 senesinde Güzel Sanatlar Akademisi’ne eğitmen olarak geri döner. Kırk seneye yakın eğitimcilik kariyerine rağmen, hiçbir zaman proje hocası olmaz ve okulun yönetim kadrosunda yer almaz. Akademideki atölyesinin arka odasını, gitgide artacak biriktirme tutkusuna ayrılan, kendisine ait bir dünya olarak şekillendirir. Mimari çizimlerinden mobilya tasarımlarına kadar pek çok projeyi içeren bu dev arşiv, emekliliği sonrasında evinde özenle korunur. 

Nazimî Yaver Yenal’ın 1931’de Yıldız Sarayı Şale Köşkü’nde düzenlenen Balkan Konferansı için tasarladığı mobilyaların görünümü, Büke Uras Arşivi.

Nazimî Yaver’in Mongeri atölyesinde hazırladığı Byzantin (Bizans) üslubunda fuar pavyonu cephesi. R. Mayıs 1340 (M. 1924), Büke Uras Arşivi.

Nazimî Yaver Yenal’ın 1931’de Yıldız Sarayı Şale Köşkü’nde düzenlenen Balkan Konferansı için tasarladığı mobilyaların görünümü.

Bir Kağıt Mimarının Hayali Dünyası Nazimî Yaver Yenal sergisi, ölümünden sonra dağılan ve büyük kısmı imha edilerek yitirilen bu sıra dışı arşivden günümüze ulaşan, fotoğraf, çizim ve maketleri mercek altına alıyor.   

3 Mart 2018 tarihine kadar açık kalacak sergi, Beyoğlu Tepebaşı’ndaki İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nde, Pazar günleri hariç hafta içi her gün 10:00 - 19:00 saatleri arasında gezilebilir. 

İstanbul Araştırmaları Enstitüsü aynı zamanda bir kütüphane... Kütüphane çalışma saatleri hakkında ayrıntılı bilgi için web sitesini ziyaret edebilirsiniz.