Kağıttan binaları, sıradışı strüktürleri ve insani yardım çalışmalarıyla tanıdığımız Shigeru Ban, Pritzker Ödülü'ne değer görülen 7'inci Japon mimar oldu. Mesleki bilgisini insanlık yararına kullanmayı görev edinen Ban, 1999 depreminin ardından Türkiye'deki afetzedelere de yardımda bulunmuştu.
Pritzker Ödülü'nü finanse eden Hyatt Vakfı'nın Başkanı Tom Pritzker, 24 Mart Pazartesi günü gerçekleşen toplantıda, 2014 Pritzker Ödülü'ne Japon mimar Shigeru Ban 'ın değer görüldüğünü açıkladı. Lord Palumbo'nun başkanlığını üstlendiği 2014 Pritzker Jürisi'nde Alejandro Aravena (Şili), Stephen Breyer (ABD), Yung Ho Chang (Çin), Kristin Feireiss (Almanya), Glenn Murcutt (Avustralya), Juhani Pallasmaa (Finlandiya) ve Ratan N. Tata (Hindistan) görev aldı.
Tokyo doğumlu 56 yaşındaki mimarın Tokyo, Paris ve New York'taki ofislerinde üretilen projeler, mimarlık dünyasının nadir örnekleri arasında sayılıyor. Özel sektör için şık ve inovatif işlere imza atan Shigeru Ban, yaratıcı ve zengin kaynaklı tasarım anlayışını, insani yardım çalışmalarında da aynı düzeyde sergiliyor. Mimarın insanlığa karşı sorumlu olduğunu pek çok çalışmasında doğrulayan Japon mimar, son 20 yıl içerisinde dünyanın dört bir yanında doğal ve insan kaynaklı afetler sonucu tahrip olan bölgeleri ziyaret ederek, yerel halk, gönüllüler ve öğrencilerle birlikte afetzedelere yönelik düşük maliyetli, geri dönüştürülebilir yapılar tasarladı ve inşa etti.
Hualin Geçici İlkokul Yapısı, 2008, Chengdu, Çin
üstteki foto: Li Jun, alttaki foto: VAN
Pritzker'le gelen mesaj; aynı yola devam...
Ödül haberini Paris ofisindeyken alan Shigeru Ban, Pritzker'e değer görülmüş olmanın büyük bir onur olduğunu belirterek şunları söyledi:
"Pritzker almış bir mimar olarak dikkatli olmalıyım. Özel sektöre hazırladığım konut projelerinde ve dahil olduğum afet yardım çalışmalarında, proje ürettiğim insanları dinlemeye devam etmeliyim. Bu ödülü, şu ana kadar yaptığım işleri devam etmem ve bunları daha da geliştirmem yönünde bir teşvik olarak görüyorum."
Shigeru Ban Mimarlığı: Orijinal, ekonomik, ustalıklı
Mimarlık pratiğinin her noktasında strüktür, malzeme, manzara, doğal havalandırma ve aydınlatmayı temel alan, geniş çeşitliliğe sahip tasarım çözümleri getiren Shigeru Ban, kullanıcılar için konforlu mekanlar yaratmayı amaçlıyor. Günümüz yapılarında sıkça kullanılan yüksek teknolojili çözümlere bel bağlamayan Shigeru Ban yapıları; özel konut yerleşimleri ve genel müdürlük binalarından müzelere, konser salonlarına ve diğer kamu yapılarına kadar orijinallik, ekonomiklik ve ustalıkları ile öne çıkıyor.
Paper Concert Hall, 2011, L'Aquila, İtalya / foto: Didier Boy de la Tour
PC Pile House, 1992, Shizuoka, Japonya / foto: Hiroyuki Hirai
İsviçreli medya şirketi Tamedia, Ban'dan, çalışanları için keyifli bir ortam yaratmasını istiyor. Talep doğrultusunda, 7 katlı bir genel merkez binası tasarlayan Shigeru Ban, taşıyıcı sistemi tamamen ahşaptan yapıyor.
Tamedia binası, 2013, Zürih, İsviçre / foto: Didier Boy de la Tour
Centre Pompidou-Metz projesi için havadar bir çatı tasarlayan mimar böylece, karmaşık bir programa sahip müze yapısını ahşap şeritlerden oluşan dalgalı bir kafes ile örterken, ulaşılabilir ve açık bir kamusal alan da yaratmış oluyor.
Centre Pompidou-Metz, 2010, Fransa / foto: Didier Boy de la Tour
Afet yardım barınaklarını inşa ederken sütunlar, duvarlar ve kirişler için çoğunlukla geri dönüşümlü karton kağıt borulardan faydalanıyor. Afet yerinde kolaylıkla ulaşılabilen bu malzeme hem ucuz, hem de kolay taşınıp kolay monte/ demonte edilebiliyor.
Paper Emergency Shelter for Haiti, 2010, Port-au-Prince, Haiti / foto: Shigeru Ban Architects
Marangozluktan mimarlığa, insan için üretmek...
Çocukken evlerine gelen geleneksel Japon marangozlarını büyük dikkatle inceleyen Ban için bu ustaların kullandıkları aletler, inşa yöntemlerini ve ahşabın kokusu sihirli bir güce sahip. Önceleri marangoz olmak isteyen küçük Shigeru'nun, mimarlık ile yolu, 11 yaşında kesiliyor. Öğretmen sınıftakilerden basit bir ev tasarlamalarını istiyor. Shigeru Ban'ın tasarımı okulun en iyisi seçilirken, o da mimar olma kararını vermiş bulunuyor.
Shigeru Ban, 2010'da Haiti'yi vuran deprem sonrasında afetzedeler ile barınak inşa ederken / foto: Shigeru Ban Architects
Milyonlarca insanı trajik yaşam koşulları ile baş etmek zorunda bırakan 1994 Ruanda Katliamı'nın ardından insani yardım çalışmalarında görev almaya başlayan Shigeru Ban, karton borudan barınak önerisini BM Mülteciler Yüksek Komiserliği'ne sunarak danışman sıfatıyla projeye dahil oluyor.
1995 Kobe depreminin ardından yine aftezedelerin yardımına koşan Ban, Vietnamlı mülteciler için "Paper Log House" projesini hazırlıyor. Yardım vakfına bağışlanan bira sandıklarını kum torbaları ile dolduran mimar, duvarları oluşturmak için karton boruları sıralıyor.
Paper Partition System 4, 2011, Japonya / foto: VAN
Paper Log House, 1995, Kobe, Japonya
üstteki foto: Hiroyuki Hirai, alttaki foto: Takanobu Sakuma
Kobeli depremzedeler anısına bir toplum merkezi yaratmak isteyen Ban, yine karton borulardan "Paper Church"ü tasarlıyor. Daha sonra demonte edilerek Tayvan'a gönderilen kapıt kilise, 2008 yılında burada yeniden inşa edildi.
Paper Church, 1995, Kobe, Japonya
foto: Hiroyuki Hirai
Afetzedeler, öğrenciler ve diğer gönüllüler ile birlikte afet yardım projelerini hayata geçiren Shigeru Ban, 1995 yılında "VAN: Voluntary Architects' Network" (Gönüllü Mimarlar Ağı) adlı bir sivil toplum örgütü kurdu. Deprem, tsunami, fırtına ve savaş gibi felaketlerin ardından çalışmalarını bu bölgelere yönelten VAN, şu ana kadar Japonya, Türkiye, Hindistan, Sri Lanka, Çin, Haiti, İtalya, Yeni Zelanda ve Filipinler 'e yardımda bulundu.
Paper Log House, 2000, Türkiye
foto: Shigeru Ban Architects
Sıradan malzemelerle sıradışı mimarlık
Pritzker Jürisi değerlendirmesinde, Ban'ın karton borular ve gemi konteynerleri gibi sıradan malzemelere deneysel yaklaşımının; getirdiği yapısal yeniliklerin; bambu, kumaş, kağıt ve geri dönüştürülmüş kağıt elyafı ile plastikten elde edilen kompozitler gibi sıradışı malzemeleri yaratıcı kullanımının altı çiziyor.
Metal Shutter House, 2010, New York, ABD / foto: Michael Moran
Curtain Wall House, 1995, Tokyo, Japonya / foto: Hiroyuki Hirai
Haesley Nine Bridges Golf Club House, 2010, Kore / foto: Hiroyuki Hirai
Otuz yıldır 'sürdürülebilir'
Çalışmaları 'sürdürülebilir' ve 'çevre dostu' olarak nitelenen Shigeru Ban'ın bu konudaki görüşü ise şöyle: "Yaklaşık 30 yıl önce ben bu şekilde çalışmaya başladığımda, kimse çevreden bahsetmiyordu. Ama bu çalışma biçimi bana doğal geliyordu. Düşük maliyetli, yerel, yeniden kullanılabilir malzemelere her zaman ilgi duydum."
Cardboard Cathedral, 2013, Christchurch, Yeni Zelanda
foto: Stephen Goodenough (üstte ve altta)
Japan Pavyonu, Expo 2000 Hannover, Almanya / foto: Hiroyuki Hirai
Mimarlık eğitimine Southern California Institute of Architecture'da başlayan Shigeru Ban, 1984 yılında New York'taki Cooper Union üniversitesinden mezun oldu. 2006-2009 yılları arasında Pritzker Mimarlık Ödülü jürisinde görev alan, halen Kyoto Sanat ve Tasarım Üniversitesi'nde öğretim üyeliğini sürdüren Ban, dünyanın çeşitli mimarlık okullarında dersler ve seminerler veriyor.
Pritzker Ödülü'ne değer görülen yedinci Japon mimar olan Shigeru Ban'ın öncesinde, sırayla şu isimler Pritzker'i kucaklamıştı: Kenzo Tange (1987), Fumihiko Maki (1993), Tadao Ando (1995), Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa (2010), Toyo Ito (2013).
Shigeru Ban'a ödülü, 13 Haziran 2014 tarihinde Amsterdam Rijksmuseum'da düzenlenecek törende takdim edilecek.