Mussolini şehirlerinin kaderini paylaşan 21. yüzyıl ghetto'su niteliğindeki bu küçük kasaba, içinde barındırdığı modern mimarlık örnekleriyle kaderine isyan ediyor. Fertilia için bugün esas mesele, olmak ya da olmamak...
1930'lu yıllarda faşizm rüzgarıyla kurulmuş Mussolini şehirlerinin kaderini paylaşan Fertilia, barındırdığı modern mimarlık örnekleriyle kaderine isyan ediyor. Fertilia için bugün esas mesele, olmak ya da olmamak...
Fertilia, İtalya'nın Sardinya Adası'nda Sassari Eyaleti'ne bağlı Alghero Belediyesi'nin bir yerleşimi. Şehir, 1930'lu yıllarda etrafındaki bataklıkların kurutulmasıyla faşist yönetim tarafından kurulmuş. Fertilia Havaalanı'yla Alghero kenti arasında kalan bölgede yer alıyor.
Faşizm dönemi boyunca kurulan şehirlerden olan Fertilia'nın hikâyesi 1933'te Nura'nın bağımsız Ferrara kolonisi tarafından yeniden ilan edilmesine dayanıyor. Daha eskiye gidecek olursak, bölgeye ilgi, 1898'de başlayan Alghero ve Porto Conte'yi, Barezza çiftliği ve Baratz yapay gölü ile birleştirme çalışmalarıyla başlamış ve 1927'de devam etmiş.
Kentin planı, 1935 yılında mühendis Arturo Miraglia tarafından İngiliz bahçe şehirlerinde edinilen tecrübelerden esinlenerek tasarlanmış; ancak daha sonraları 2PST adı altında çalışan 4 mimardan oluşan tasarım grubuna verilmiş (Concezio Petrucci, Emanuele Filiberto Paolini, Richard Silence, Mario Tufaroli Luciano). Miraglia'nın şehir planını kısmi olarak içeren, ancak ortogonal (dikey) komşuluklar yaratan ve üç kamusal alanı (dini, sivil ve ticari) birbirinden kesin hatlarla ayıran yeni plan taslağı 1937'de kabul edilmiş. 1939'da daha detaylı çalışmalar sürdürülmüş, 1942'de II. Dünya Savaşı nedeniyle ara verilen çalışmalara ancak 1950'lerde devam edilebilmiş.
1950'lerde, Fertilia yerleşiminin Sovyet etki alanındaki İtalyan topraklarından mültecileri kabul ettiği dönemde çalışmalar yeniden başlamış. Faşizmin yeni şehirleri arasında Fertilia, kesinlikle orijinal kırsal mezraya daha benzer kalabilmiş olanlardan biri olarak görülüyor.
Fertilia İlköğretim Okulu
1935-1936 yılları arasında inşa edilen tek yapı, uluslararası deneyimleri referans alan ve eğrisel çizgili hacimlerle yatay pencerelerin ve tuğla yüzeylerin kullanımıyla dikkat çeken ilkokul binasıdır. Okul, kurmaca şehir Fertilia'daki diğer yapılardan farklı olarak, mühendis Arturo Miraglia'nın hazırladığı ilk kent planında da yer alıyor.
Diğer yapılar daha geleneksel bir karakter gösteriyor. Kiliseyle başlayacak olursak, neredeyse aynısı, 2PST Aprilia tarafından model olarak alınıp Pontine'nin yeni şehirlerinden birine inşa edilmiştir. Meydanda, ana caddenin uzandığı noktada yer alan kilise yapısı; cephe, giriş ve cam duvarı içeren, alt kısımlarında eğrisel kontürlü kemerlerin katıldığı derin bir nişle kaplı. Uzun çan kulesi ise 1955'te eklenmiş.
Merkez boyunca uzanan bu cadde, Belediye Sarayı'nın önündeki açık alanın hemen yanında konumlanan sahil binalarıyla belirgin bir sınıra dönüşüyor. Fertilia'nın belli başlı yapılarının tamamında malzeme olarak tuğla, plaster ya da taş kullanılırken, Faşist dönemde oldukça yaygın olarak kullanılan öğeler uygulanmıştır.
Fertilia, bugün tıpkı diğer Mussolini dönemi Faşist yerleşim ve yapıları gibi 'üvey çocuk' muamelesi görme tehlikesiyle karşı karşıya. Daha çok İtalya toprakları dışından gelen Sovyet, Slav, Hindu ve Roman asıllı mülteciler için bir sığınak haline gelen 1930'lu yılların modernist projesi, şimdi tüm mirasını farklı ellere teslim etmiş durumda.
Bu deneysel girişimin kıymetini bilen mimarlık meraklıları da yok değil. Bu farkındalık, Sardinya Özerk Bölgesi turizm acentalarının da ilgisini çekmiş olmalı. Son dönemde düzenlenmeye başlayan rehberli kültür turları bölgeye olan ilgiyi artırırken, Fertilia için adeta ‘olmak ya da olmamak' anlamı taşıyor.