Katılımlı Tasarım için; Özyönetim İşliği

Kendi deyimiyle "tam demokrasi ve biraz da sosyalizm üzerine kurulmuş" olan Özyönetim İşliği'nin beş yıllık deneyimi sonunda Cengiz Bektaş, "Mimarlık İşliğinde Üretenler Arasındaki İleşkilerin Düzeni Üzerine Bir Öneri; Özyönetim ve Beş Yıllık Uygulaması"nı yazmaya şu sözlerle başlıyor;

"Arkadaşlarımla birlikte, mimarlık işliğimiz içindeki ilişkileri düzenleyen yeni bir yöntemi, özyönetimi beş yıldır uyguluyoruz. Bu yöntemi ve deneyimlerimizi anlatmak, özellikle de bağımsız çalışan arkadaşlarımıza duyurmak istiyorum.

Benim yaşıma gelmiş, bir işlik yürüten arkadaşlarımın ya da ağabeylerimin bugüne dek uygulayageldikleri düzeni değiştirmeye ne denli istekli olacaklarını bilemem. Ne var ki, mimarlık alanında kimi işlerin pek de iyi gitmediğini biliyorsak, bundan yakınıp duruyorsak, kimi değişikliklere en azından yardımcı olmanın sorumluluğunu da duymalıyız.

Tüm bir alandaki, sonuçlarından bildiğimiz bozuk düzenin nedenlerini tek yönde aramak, çözüm bulmak isteyenlere elbet yetmeyecektir. Uygulama alanındaki işler iyi gitmiyorsa,
bellidir ki tasarım alanında da iyi gitmiyordur; iş veren yönünden denetleme düzeninde de bozukluklar vardır; belki eksiltme (ihale) yönteminin hemen değiştirilmesi gerekmektedir. Gerçekte özellikle biz mimarlar bütün bunları düşünür, ayrıca da üzerlerinde çok 'laf'larız. Başka alanların iç ilişkilerini, toplumdaki üretim ilişkilerini düşünürüz ya, kendi işliğimizin iç ilişkileri üzerine düşünür müyüz? Her şeyi değiştirmeye kalkışabilen bizler, kendimizi değiştirmeyi neden eylemleştirmeyelim?"

Bektaş, bir Limited Şirket olan ve ortaklarının temelini oluşturduğu Özyönetim İşliği'nde Özyönetim ile çalışanların amaçlarını Bektaş şöyle tarif ediyor;

1- Doğrudan demokrasi, doğrudan yönetime katılma yolunu sağlamak,
2- İnsancıllığı, bir yaşama biçimi olarak gerçekleştirmek,
3- Yaratıcılığı, yetenekleri kamçılamak, ilgiyi, coşkuyu arttırmak,
4- Yaratıcı güçlerin birleşimini sağlamak,
5- Çalışma birliğinden yaşamda, gelişmede, yönlendirmede ilerleme ve güçlendirme yolu olarak yararlanmak,
6- Çalışmaya katılanların, tasarımda - uygulamada katkılarını ve baştan sona denetimlerini sağlamak,
7- Birlikte çalışanları yapılan tüm aşamalarıyla ilgilendirmek, çalışmanın ve orta üretilenin sorumluluğuyla, bilinciyle donatmak, 
8- Çalışana kendi gelirinin, kendisinin ve herkesin verimliliğine bağlı olacağı bir ortam sağlamak,
9- Çalışan herkesin, ortak istem ve çıkar doğrultusunda sesini duyuracağı bir düzen gerçekleştirmek,
10- Çalışanlar arasındaki düzensizliği ortadan kaldıracak, ortalama kültür düzeyini yükseltecek, toplu eğitime, gezilere, araştırmalara olanak sağlayacak bir düzeni gerçekleştirmek,
11- Tekdüze kişiliklere değil, yaşamın kendisince canlı çeşitliliğine olanak vererek, birlikte çalışmanın, birlikte yaşamanın coşkusunu  ve varsıllığını sağlamak,
12- Hiçbir kuralın katılığında kalmadan daha iyiye, daha özgüre, daha insancıllığa daima açık kalmayı; hiç kimsenin kişisel acısına, mutsuzluğuna yol açmadan, mutlulukları sınırlamadan onu paylaşmalı bilmeyi; özgürlüklerin kullanılması doğrultusunun yapıcı olup olmadığına hep birlikte karar verebilmeyi sağlamak.

İşliğe katılacaklarda aranacak özellikler ise şöyle sıralanıyor;

1- İşliğe katılacak olanlar, bu yönetmelik uyarınca çalışmayı benimseyenler arasında işliğin tüm çalışanlarının oy birliğiyle seçilir.
2- İşliğe katılacak olanlarda  her şeyden önce toplumsal bilinç aranır.
3- İşlikte çalışanların tümünden oluşan genel kurulun oy birliği ile alacağı kararlara uyulması tüm çalışanlar için zorunludur.
4- İşlikte çalışanlardan hiç biri işlikle ve işlik konularıyla ilgili bilgilenmede saklı, gizli davranamaz; edinilen en küçük bilgi hemen çoğunluğa aktarılır.
5- Çalışma yerinden ve konularından hiçbir bilgi yazılı ve hiçbir çizili belge tüm çalışanların onayı olmadan dışarıya verilemez.
6- Tüm çalışanlar haftalık, üç aylık ve yıllık toplantılara, topluluğun oy birliğiyle onaylayacağı özür durumları dışında katılmak zorundadırlar.
7- İşlikte tüm kararlar oy birliğiyle alınır.
8- İşlikte çalışanlardan hiç kimse, topluluk dışında tek başına mimarlıkla ilgili bir iş yapamaz.

• Sorumluluk duygusunun kişisel olması yeterli değildir. Sorumluluklara toplumsal nitelik kazandırmak, bireyi duygularımızdan arınmayı gerçekleştirmek hepimizin en başta gelen sorumluluğudur.
• Asalaklığa (hiçbir biçimde) göz yummamak, kendi içimizde de dışımızda da sorumluluğumuzdur.
• Amaç bölümünde belirtilenlerin tümünün gerçekleşmesinde çaba göstermek, bu yolda kendini görevli bilmek; kararlara tam anlamıyla ortak olmak, yönetim sorumluluğunu bütünüyle duymak ve karar üretimine katkıda bulunmak her çalışanın görevidir.
• Yapılanlardan, olup bitenlerden eksiksiz bilgilenmek birincil koşuldur. Birlikte çalışanlar, bilgi ve dünya görüşüyle yeterince donanmadıkça, temel sorunlarda karar alabilecek ve oy kullanabilecek durumda olamazlar. Bu durumda olmak sorumluluk ve zorunluluktur.
• İşlikte çalışanlar en azından şu konularda öneri getirmek zorunluğundadırlar;
• Program
• Genel kültür ve amaç geliştirme
• Araç-gereç alım satımı
• Sözleşmeler
• Gelirlerin bölüşülmesi
• Ortak fonların çeşitleri
• İşe alma, işten çıkarma, seçim ve eğitim

Anonim ve katılımlı bir mimarlık görüşünün uygulamalarının gerçekleştirilmesi için izlenen yollar ise şunlar:

Çalışma sürelerimiz haftada 5 gün 09.00-18.00 saatleri arasındadır. Öğle yemeği için bir saat ayrılır. Çalışma saatleri günde sekiz saatin altına düşmemek koşuluyla değiştirilebilir. Örneğin kimi günlerde ya da kimi dönemlerde sürekli olarak 07.00-15.00  arası çalışılarak günün geri kalan saatleri bir ortak girişime ya da kültür olayına ayrılabilir.

İki haftada bir Cuma günleri çalışılmaz. Bu günlerde işliğin toplu eğitimiyle ilgili bir gezi ya da uygulama yapılır. Gün sonunda günün ve haftanın değerlendirme toplantısı yapılır.
İşin alınmasından sonra o iş için bir yürütücü seçilir. Yürütücü konuyla ilgili tüm verileri, bilgileri, belgeleri toplar. Bunları seçilen bir günde tüm çalışanlara anlatır. Eksiklikler saptanırsa veri toplama süresi uzatılabilir. Saptanacak güne kadar çalışanlar tasarı üzerinde düşünür. Saptanan günde, hep birlikte herkesin önerileri üzerinde tartışılarak bir tek öneri oluşturulmaya çalışılır. Herkesin yeterli bulacağı sürenin sonunda öneri yeniden tartışılarak, ön tasarı saptanır. Ön tasarı işverene maket olarak (konunun gerektireceği ölçekte) sunulur. Maket, en az bir ay işverende kalır. Onayın alınmasından sonra bütün çalışanlar hep birlikte kesin tasarımı, daha sonra da uygulama tasarımını yaparlar. Yürütücü, sürelerin denetiminden, konuyla ilgili tüm belgelerin saklanmasından ve işin seyir defterinin tutulmasından sorumludur. Kimi konularda çizim paftaları çalışanlar arasında değiştirilerek, tüm çalışanların işin tüm boyutlarından haberdar olmaları sağlanır. Kimi konular da eş ağırlıkta parçalara ayrılarak bölüştürülür. Belirli sürelerde takımlar konularını birbirleriyle değiştirerek tüm tasarıma katılırlar.