Ulus Modern Kültür ve Sanat Merkezi Ulusal Mimari Proje Yarışması, Birinci Ödül

Mimari Rapor

Ulus, Ankara’da hüküm süren hemen hemen tüm medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Bu medeniyetler fiziksel ve kültürel olarak üst üste binerek günümüze dek gelirken izleri zaman zaman sonraki gelen tarafından bilinçli olarak veya doğal olaylar nedeniyle silinmiş, değiştirilmiş ve Ulus’un şimdiki katmanlı kesiti oluşmuştur. Ulus’un katmanlı yapısı için palimpsest benzetmesi yapılabilir.

Geleneksel ticaret bölgesi olan Kale bölgesi ile modern döneme geçiş izlerini taşıyan Ulus Meydanı ve çevresinin ilişkisi, Hacıbayram Camii ve Agustus Tapınağı birlikteliği, Çankırı Caddesi çevresinde yer alan gazinolar bölgesi ile hemen karşısında bulunan Roma Hamamı, Gençlik Parkı ve 19 Mayıs Stadyumu’nun yer aldığı rekreasyon bölgesi ve Hipodrom birleşerek ilginç bir bütün oluşturmaktadır.

Bu bütünün içerisinde Cumhuriyet’in ve modern yaşamın örnek kenti olma özelliği kentin kimliğinde belirginleşmektedir. Ankara, Cumhuriyet’in modern yaşamını ve mekanlarını yansıtacak şekilde kurgulanmıştır. Modern yaşama karşılık gelecek mekanlar Ankara’da hayata geçirilmiş, bu yaşamsal ve mekânsal yeni düzen Ankara üzerinden tüm yurda yayılmaya çalışılmıştır.

Bu hareket her ne kadar tarihin belli katmanlarının kazınıp yerine yepyeni bir anlayışın ve yaşantının getirildiği kentin sürekliliğine zarar veren bir hareket olsa da kentin geçirdiği süreci örnekleyen zamanla benimsenen modern yaşamın ilk örneklerini veren ve tarihsel katmanlılıkta yer edinip kentin kimliğine işlenen zenginlikler olarak da değerlendirilebilir. Bu bakımdan Ulus Meydanı ve çevresindeki yapılar başkent Ankara’nın modernleşme öyküsünü tanımlayan örneklerdir.

Ulus Meydanı çevresindeki yapılar, sosyal ve kültürel yaşamlarda yer edinmiş kimlikleri ile sadece Ankara için değil Türkiye ölçeğinde ortak kültürel miras olarak değerlendirilmelidir. Önerimiz meydanın çevresinde yer alan Posta Caddesi’ nin modern yaşamda yer edinen mekanları üzerine bir canlandırma projesidir bu yaklaşım Ankara’ya ilişkin “nostaljik” bir hatırlatmanın ötesinde, kente ait katmanların okunabilirliğini arttırmak kent kimliğinde ve kültür sanat ortamında yer edinmiş mekanların kentteki varlığının sürdürülmesi, modern yaşama ve mekanlara ait izleri korumaya çalışarak kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak olarak düşünülmelidir.

Posta Caddesi

Ankara'nın sosyal yaşamında Posta Caddesi (Şehit Teğmen Kalmaz) sanatçı, gazeteci ve edebiyatçıların sıklıkla gittiği lokantalar ve meyhaneler ile anılmaktadır. Bu meyhanelerden en ünlüleri Cahit Sıtkı'nın müdavimi olduğu Şükran Lokantası ve Acemin Meyhanesi’dir Orhan Veli ve Ceyhun Atuf Kansu gibi şairler tarafından sıklıkla tercih edilen bir diğer mekansa Kürdün Meyhanesi’dir, yine Posta Caddesi'nde bulunan Palabıyık Meyhanesi sokakta sağlı sollu konumlanmış olup birinde rakı diğerinde şarap içilmektedir. (Bayraktar,2016)

Eski meyhanelerden birinin duvarlarında müdavimlerinin isimlerinin ve dönem fotoğraflarının sergilendiği, Ankara yemeklerinin ikram edildiği bir lokantaya dönüştürülmesi önerilmektedir.

Cündoğlu Han’ın zemin katındaki daireye girişin sağındaki, solundaki, karşısındaki duvarlarda Abidin Dino'ya ait duvar resimleri (büyük köylü figürleri) bulunmaktadır. OYAK Bank'ın kiracı olduğu dönemde sırf bu resimleri görebilmek için bankaya gelenler olduğu bilinmektedir. Kuveyt Bank'a dönüştürülürken bu resimlerin üzeri alçıpan ile kaplanmıştır. Bu resimlerin gün ışığına çıkarılması, hatta bu daireye minik bir "Abidin Dino Müzesi" kimliği verilmesi önerilmektedir. (Sönmez, 2019)

Zaman içerisinde değiştirilmiş olsalar da Kudret (1928), Yüzbaşıoğlu (1938), Cündoğlu (1948) gibi hanlarla; Yağcıoğlu (1927), Ege (1937 öncesi), Yusuf Hikmet, Akbank (1924) gibi apartmanların korumaya alınarak Posta Caddesi’nin eski görünümüne katkıda bulunmalarının sağlanması önerilmektedir.

Ulus Hali

Ulus Hali inşa edildiği dönemde Hal Sokak ve Yakut Sokak’a açılan şeffaf cepheleri bulunmakta ve bu cephelerden hale giriş yapılabilmekte, halin geniş saçaklarının altında stantlar yer almakta satış devam etmektedir. Günümüzde saçaklar kapatılarak iç mekana dahil edilmiş; dükkanların servis alanı ve deposu olarak kullanılmaktadır. Ulus Hali'ne giriş kuzey ve güney cephelerden sağlanırken uzun cepheler duvar görevi görmekte yalnızca servis için kullanılmaktadır. Yakut sokak ve Hal Sokağı'nda halin cephesine yaslanan stantlarda satış yapılmakta, bu stantlar yolu daraltmakta, yoğunluğu artırarak, karmaşaya sebep olmaktadır.

Bu durumda, 1937 yapımı olan Ulus Hali’nin eklerinden arındırılarak aslına sadık bir onarımdan geçirilmesi sokağa taşan stant satışlarının Ulus Hali saçağı altında devamlılığı sağlanarak sokağın rahatlaması, Ulus Hali'nin eskiden olduğu gibi sadece sebze, meyve ve gıda iş yerlerine tahsis edilmesi önerilmektedir.

Sulu Han

1508-1511 yıllarında yaptırılan Sulu Han’ın, bugünkü takıcı, boncukçu, yapma çiçekçi gibi sakinlerinden arındırılarak bölgenin önceki kullanımlarına işaret eden, antikacı, kuyumcu, derici, tiftikçi, halıcı ve kilimcilerin kullanımlarına sunulması; bir odasının “sof” ile ilgili bilgilendirmelere ayrılması, bir köşesinde ise hanın geçmişi ve onarımıyla ilgili video gösterimleri yapılması önerilmektedir. Tenekeciler Sokağı’ndaki işyerlerinin onarılıp “arasta” olarak kullanıma kazandırılması önerilmektedir. (Sönmez, 2019)

Ulus Modern

Kentin kültür ve sanat ortamında geçmişte önemli bir yeri olan Posta Caddesi geçirdiği dönüşümlerle günümüze gelene kadar bu özelliğini yitirmiştir. Ulus Modern yapısı ile birlikte kentsel bellekteki yerine yeniden kavuşması önerinin öncelikli hedefleri arasındadır. Posta Caddesi’nin yatay ve düşey düzlemde çoğaltılarak tanımlanan açık – yarı açık mekanlar ile Ulus Modern’in ana sirkülasyon ve dolaşım şemasını uluşturması, bu sokağa açılan birimlerle gündelik hayata dahil olması, bu birimlere tanımlanan fonksiyonlarla sanat ve zanaatın üretildiği, izlendiği alanların iç içe geçmesi ve bütün bu birimlerin ‘sokak’ ın tanımladığı kamusallık ve özgürlük ortamı içinde herkes için erişilebilir olmaları hedeflenmiştir.

Öneride, Posta Caddesi’nin uzantısı olarak tanımlanan sokağın devamında ve yapının üst zemin düzleminde ki ön alanına dönüşen meydan, çevresinde yer alan Ulus Hali, Sulu Han gibi önemli yapılarla çevrelenmesi itibariyle diğer yönden Ulus Modern ile buluşarak alanı kentsel belleğe de referans veren önemli bir kentsel boşluk haline gelir. Meydan Ulus Modern ile kurduğu görsel ve fiziksel ilişki ile yapının tanımladığı yarı açık – açık alanların bir uzantısı, sahnesi haline gelir.

Ulus Modern Sahne

Sahne sanatları ve çok amaçlı kullanımlar için bir dizi salon istenmektedir. Bunların merkezinde tam donanımlı bir sahne ve sofito yer alır. Tanımlanan 18.50 maksimum yüksekliğe bağlı olarak ana salonun tam donanımlı 400 kişilik, konvansiyonel sahne sanatları salonu olarak kullanım senaryosu için 24 m. yüksekliğinde bir sofito tasarlanmıştır.  İki adet 100 kişilik olmak üzere birleşebilir çok amaçlı salon ana salonun üzerinde konumlanır ve önerilen hareketli sahne yardımıyla ikinci bir tiyatro veya konser salonuna dönüşebilme imkanı kazanır. Sofito ve hareketli sahne, yapının çatısının da kent yaşamına kazandırılabilmesi için, çatıda önerilen açık etkinlik alanı için de bir sahneye dönüşebilmektedir.

*

KAYNAKÇA

Al, M. Kentte Bellek Yıkımı ve Kimlik İnşası - Palimpsest: Ankara Atatürk Bulvarı Bağlamında Bir İnceleme (2011), İdealkent Dergisi ,22-36

Ankara/Altındağ tarihi kent merkezi mimarlık rehberi. (2011). Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi

Asar, B. (2012) .Ankara Ulus Tarihi Kent Merkezindeki Ticaret Binalarının Değişimi ve Mekansal Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya

Bayraktar, A.N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet Sonrası Yaşanan Büyük Değişim: Modern Yaşam Kurgusu ve Modern Mekanlar , Ankara Araştırmaları Dergisi, 67-80.

Erözkan Arusoğlu, Z. (2013). Çok Katmanlı Kentlerde Kimlik Sorunsalı: Palimpsest Bir Kent Olarak Ulus Örneğinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul

Kolektif, (2003). Ankara 1910-2003 Mimarlık ve Kent Dizisi 8, Boyut Yayın Grubu

Mıhçıoğlu Bilgi, E. (2010). Ankara Kent Merkezi’nin 1839 ile 1944 arasındaki Fiziksel Dönüşümü: Morfolojik Bir Çözümleme, Doktora Tezi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara

Sönmez, S. (2019). Bir Zamanlar Posta Caddesi, Ankara Araştırmaları Dergisi, 257-280.

Sönmez, S. (2016). Bir Zamanlar Çerkeş Sokağı ve Çevresi, Ankara Araştırmaları Dergisi, 189-204

TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, (2005).Bina Kimlikleri Ankara - Cumhuriyetin 50 Yılı, Ankara

Tunçer, M.(2001). Ankara (Angora) şehri merkez gelişimi (14.- 20. yy). Ankara: Kültür Bakanlığı.

Tunçer, M. Ankara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı Koruma Planı, Niteliği ve İptaline İlişkin Gerekçeler, Ankara Araştırmaları Dergisi, 10-34.

https://www.ankaradaizbirakanmimarlar.com/
http://www.mimarlarodasiankara.org/binakimlikleri/