Tao Te Ching dünyanın en çok okunan, en çok dile çevrilmiş metinlerinden biri. Fakat bu kadar okunmasına rağmen insanlık yeterince anlayamamış olabilir mi?
Öyle değil bence. Lao Tzu gibi düşünen çok insan var dünya genelinde. İnsanoğlunun tabiatı pek iyi bir şey değil. İnsan sırf zevk için, ideoloji için, din için karşısındakini, hatta eşini, çocuğunu rahatça öldürebiliyor. Çoğu zaman hayvandan beter! Akıl, insana hayvanda olmayan özellikleri kazandırıyor. Hayvanlar uçabiliyor, suyun altında durabiliyor, kendi boyunun 10 katı yüksekliğe zıplayabiliyor; insan bunların hiçbirini yapamıyor. Bu tip fiziksel eksikleri tamamlamak için akıl var. Akıl bu üstünlüğü sağlamış insana. Fakat insan bu akılla kötülük de yapabiliyor. Yani bu özelliği avantaj sağladığı gibi dezavantaj da olabiliyor kendi varlığına.
Günümüzde Çince ve Eski Çince daha iyi öğreniliyor, yorumlanıyor. Dönem hakkında da, Lao Tzu hakkında da bilgi artıyor, düşünceler berraklaşıyor. Ama oradan çıkarılacak dersler herkes için aynı olmayabilir. Örneğin bugünün Çin komünistleri Lao Tzu gibi değil Amerikalı gibi davranıyorlar; bu ayrı bir sorun... Ben dünyanın geleceğinin bugün gidilen yolda olmadığını görüyorum. İnsanın fedakâr, sevecen, alçakgönüllü olması, aza kanaat etmesi lazım, çünkü dünya zaten bugünkü haliyle bile yetişemiyor insanlara. Bu açıdan bakınca, bütün eskiliğine rağmen tam insancıl davranış açısından bence bu öğreti hâlâ mükemmel!..
İnsanların saydığınız bütün bu melekeleri kazanabileceğine, dahası yaşamlarına yansıtabileceğine ilişkin hala umut var mı?
Elbette var. Umutsuz olacaksak dünyadan vazgeçelim! Böyle bir şey söz konusu olamayacağına göre sonuna kadar umut taşımalıyız ki iyiye ulaşmak için bir şeyler yapabilelim. Umutsuz olmaz!
Bir metnin 2500 yıl sonraya kuşaktan kuşağa aktarılabilmesi bile umut beslemek için iyi bir gerekçe. Düşünsenize, nesilden nesile milyonlarca insan okuyor. Üstelik de yalnızca Çin'de değil dünyanın her yerinde okunuyor. Buda da öyle okunuyor, İncil gibi... Yani milyarlarca insanın içinde birçok milyonlar var. Yani "gerçekten insan" diyebileceğimiz insanlar var. Köylü ya da filozof, Batılı ya da Doğulu da olsa, herhalde Amerikan reisicumhurundan "çok daha insan" insan var; hatta belki de bunlar bizim köylerimizde yaşıyorlardır!