Karagöz oyunlarında mekan algısı nasıldır?
Öncelikle Karagöz oyunlarında mekan bir perde, yani taşınabilir bir sahnedir. Fakat mekanın kullanımı her oyuna göre farklılık gösterir. Bazen bir sokak olur oyunun geçtiği mekan, bazen bir odanın içi, bazen de deniz.
Oyundaki dekoratif unsurlar, oyun için son derece önemli o zaman?
Elbette. Dekoratif unsurlar olmadan Karagöz oyunu yavan olur. Her oyun farklı bir mekanda geçtiği için oyuna göre dekoratif unsurlar da değişir. Karagöz ve Hacivat'ın kayıkçılık yaptığı kayık oyununda kayık vardır, Sünnet oyununda sünnet yatağı. Leyle ile Mecnun oyununda deve kervanı, Ferhat ile Şirin oyununda Şirin'in köşkü, Yazıcı oyununda sandalye, masa, yazıcılık yapan Karagöz'ün hokkası ve kalemi vardır mesela.
Sünnet adlı oyundan bir sahne
Örneğin Sünnet adlı oyunda Karagöz, alavere dalavere ile sünnet edilip, yatağa yatırılır. Hacivat, "Karagözüm ne istiyorsun?" diye sorar. Karagöz de "Sünnet düğünü Karagöz oyunu olmadan olmaz" der ve Karagöz perdesinin içine "Karagöz perdesinin figürü" çıkarılır. Karagöz'ün oğlu ile Hacivat'ın oğlu da –küçük tasvirlerdir onlar- Karagöz'e Karagöz oynatırlar.
Karagöz perdesinde dekoratif unsurların boylarının çok önemli olmaması yani evlerin tasvirlerden sadece biraz büyük olması neden kaynaklanıyor? Oyunda mekanın kısıtlı oluşundan mı, yoksa Karagöz'ün karikatürize bir sanat olmasından mı?
Aslında ikisinden de kaynaklandığını söyleyebiliriz, ama daha çok mekanın kısıtlı olmasından kaynaklanıyor.
Örneğin klasik Karagöz-Hacivat figürleri yaklaşık 30 cm iken, benim yaptığım Karagöz-Hacivat figürleri yaklaşık 35 cm'dir. Önceleri ben de figürleri 30 cm yapıyordum, ama bu boyut büyük mekanlarda sorun yaratabiliyor. Muğla'da 1600 kişilik bir salona Karagöz oynatırken, en arkada oturanların figürleri çok zor gördüğü söylendi bana. Ben de figürlerimi 5 cm kadar büyütmeye karar verdim.
Evler figürlerden biraz büyük, 50 -55 cm civarında. Perde gerçekliğinde dahi perspektif olarak insanların yaşayabileceği evler değil bunlar. (Gülüyor) Ama Karagöz karikatürize bir sanat olduğu için evler, figürlerden küçük olsa bile insanlar bunu yadırgamaz. Biraz büyük olmasında da fayda var ama. (Gülüyor)
Mozart'ın saraydan kız kaçırdığı oyun
Karagöz oyunlarındaki mizah anlayışından biraz bahsedebilir miyiz?
Karagöz oyunlarındaki mizah anlayışı, eskiden şive taklitleri üzerine kuruluymuş. Acem şivesi, Laz şivesi, Yahudi şivesi... Tiplemeler şiveli konuşurmuş ve ortaya mizah çıkarmış. Fakat günümüzde şiveli konuşan kimse kalmadığından, oyunlarda şiveler üzerinden mizah çıkmıyor.
Artık şiveden çok oyunlar belli bir kurgu üzerine inşa ediliyor. Oyun belli bir akış çerçevesinde ilerlerken doğaçlama ile boşluklar dolduruluyor. Örneğin Sünnet oyununda, oyunun genel akışı Karagöz'ün alavere dalavere ile sünnet edilmesi ve sünnet yatağına yatırıldıktan sonra da sünnet eğlencesi yapılması şeklindedir. Fakat bu 45 dakikalık oyunun içini doldurmak Hayali'ye (Karagöz ustası) kalmıştır. Hayali o 45 dakikayı gazetedeki bir haberden tutun da o gün çıkmış bir şarkıya kadar her şey ile doldurabilir.
Adapazarı'nda bir okulda Karagöz oynatırken, okulun basketbol takımının Ankara'daki bir turnuvada birinci olduğu haberini aldım ve hemen Karagöz sahnesinde müjdeyi verdim. Haber çok büyük coşkuyla karşılandı. Bu noktada da oyunun doğaçlama olması çok önemli.