Hafızanın Katmanları: İstanbul’da Görme Biçimlerinin Araştırılması
Canan Ganiç, Elif Simge Fettahoğlu, Sena Özfiliz, Zeynep Ceylan Gezer Çatalbaş*
Mekânın/kentsel mekânın, kurduğu, parçası olduğu ve simgelediği toplumsal belleğin yönetilmesinde (belleğin kurulumu, dönüşümü ve yıkımı) mimarın etkinliği ve rolü tartışmaya açılmalıdır. Bu çalışmada, kentin çok sayıdaki farklı katmanlarının karşılıklı ilişkilerinin nasıl çözüldüğünü anlama ve yorumlama çabasıyla, bu çok katmanlı yapıda artikülasyonun biçimlerini araştırmak üzere İstanbul kenti, kendi içinde farklı bellek aşamalarını içeren bir deney ve deneyim mekânı olarak kullanılmaktadır.
Bir kenti hatırlamak, unutmak, yeniden kurmak, anıtsallaştırmak, kentin hafızasının spekülasyonunu yapmak aracılığıyla, gündelik yaşamdaki deneyimin ve karşılaşmaların biçimlenişinin sorgulanması hedeflenir. Bu sorgulama bireysel ve toplumsal olarak geçmişten neyi saklamak için seçiyoruz/tutuyoruz, nasıl ve nerede saklıyoruz, sakladıklarımızla ne sıklıkta ve nasıl ilişki kuruyoruz sorularıyla başlar. Burada ana odaklardan biri belleğin zamansallığı olur. Hafızayı kuran mekanlar, mekânın elemanları ve mekânın anlamını kuvvetlendiren nesneleri, zamanın etkilerinden korumak ve kendi içkin zamanını dondurarak, bağlamından ayırıp farklı bir bağlam içinde yeniden ilişkilendirerek kurmak ve buna karşın zamanın etkilerine açık bırakarak, kullanıcı ve kentli ile etkileşimiyle dönüşümü ve/veya tüketimi bir arada tartışılır. Belleğin, zamanın ve öznesinin etkilerine nasıl açık bırakılacağı, dönüştürüleceği ve başka katmanlar tarafından kuşatılacağının sorulması önemli olur. Palimpsest olarak kentsel belleğin imgesi olan mekân, tarihsel süreci içinde çeşitli yıkımlar/kopmalar ya da üst üste binmelerle oluşurken; mimar, mekân üretimiyle belleğin bu üretken ve dönüşümsel sürecine nasıl katılabilir?
Yukarıda sıralanan sorular ışığında, İTÜ Mimalık Bölümü 2018-2019 güz yarıyılında lisans seçme dersi olan Methods of Architectural Analysis in Architectural Design’da palimpest kentte üretilen bellek kavramları tartışılmıştır. Çalışmai kısa bir teorik çerçevenin ve tartışma alanının tarif edilmesinin ardından; her biri kentin farklı katmanlarını oluşturan, değişen ölçekteki bölümlerini incelemeyi amaçlayan ve dört etaplı grup atölye çalışmaları ile öğrencilerin birebir deneyimlerine dayanarak elde ettikleri bulguları kenti, öznesi ve nesnesiyle bir ifade alanı olarak yeniden kurmaları ayrı olarak tartışılmıştır. Sonuç olarak, sonuç değelendirmeler aktarılmıştır. Her ne kadar sonuçlar duruma bağlı ve geçici olsa da, kentsel bellek bağlamında kentin artikülasyon biçimleri hakkında geniş bir anlayış verir.