"İstanbul’un Katmanlı Kent Bütününde Bir Kentsel Artifakt Bozdoğan Kemeri"
Seda Zafer, Yeşim Hafize Desticioğlu, Zeynep Ceren Durgut*
Geçmişte ortaya çıkan ihtiyaçlar üzerine farklı tekniklerle inşa edilen su yapıları İstanbul’un çok katmanlı bütünün geçmiş, bugün ve gelecek potansiyellerini içinde barındırmaktadır. Kentin altyapısal biçimlerinin İstanbul’un makro ölçeğinden yerel ölçeğe kadar faaliyet göstermesi raslantısal, doğal ve hayati elemanlar öne çıkarmıştır. Altyapıyı yalnızca bir sistem olarak görmek yerine onun parçalarını şehrin içinde sembolik rolü ile öne çıkan yapıların değerlerini kültürel, tarihsel ve güncel özellikleriyle tartışarak bugüne taşımak gerekmektedir. Çeşme, bent, kemer gibi özgün kentsel artifaktlar, kentin tarihsel süreçlerinde gündelik yaşantının tanımlı işlevlere sahip temel parçası olarak var olmuşlardır. Zamanla, teknolojik gelişmelerin etkisiyle kullanımlarını kaybederek İstanbul’un değişen yapılaşmasının üzerine eklemlendiği anıta, değişen sokak dokusunda rast gelinen nostaljik bir öğeye, genişletilmiş yolların ortasında kendi halinde bir imgeye dönüşmüşlerdir. Bu yapılardan kendi halinde varlığını yüz yıllarca sürdürmüş olan Bozdoğan Kemeri’ni İstanbul’un değişen kentsel örüntülerinin önemli tanığı olarak görmek mümkündür. Döneminin, günümüzde altyapı kavramı ile eşleşebilecek tarihi teknik bir kemer yapısı bugün kentin karmaşık, ögelerin iç içe geçmiş olduğu artikülasyonu içinde katmanları adeta zımbalamıştır. Kemerin kentsel dokuda fark edilir bir kütle olması, süreklilik tanımlayışı, belirli alanları sınırlayan konumu, kentin dokusu içinde uzun, geçirgen bir duvar algısı, boşluklarında kentlinin kurguladığı farklı kamusallıklar ve onu bir oyun aracı haline getiren sokak kullanımı gibi özellikleri 'İstanbul'un sonsuz kez artiküle edilebilen halini' ortaya çıkaran birçok kentsel katmana referans vermektedir. Tarihsel bir varlık olarak kendi belirsizliği içerisinde ürettiği mekânsal algı ve kentsel anlam araştırmaya yönlendirmiştir. Bu makalede, çok parçalı artiküle bir kent olan İstanbul, su yapıları katmanı ve altyapı kavramı ile ilişkilendirilerek ifade edilmiştir. Birçok kentsel döneme tanıklık eden bir su yapısı olması nedeniyle Bozdoğan Kemeri konunun alan çalışması olarak ele alınmış, ölçek ve morfoloji, kente dair tarihsel ve politik dönüşümler, gündelik hayat pratikleri üzerinden incelenerek belgelenmiş ve araştırma bu artifaktın katmanlı yapısını açarak desteklenmiştir. Analizlerin sonunda İstanbul’un sürekli dönüşümleri ve kentin zaman-mekan artikülasyonu içerisinde bugün Bozdoğan Kemeri’nin varlığı sorgulanarak geleceğe yönelik spekülatif projeksiyonlar üretilmiştir.