Kronolojik olarak İstanbul'un kent içi ulaşım tarihçesi

04 Şubat 2010

1825'e kadar: Yaya egemenliği olan İstanbul'da faytona binmek padişahın imtiyazında idi.

1830: İstanbul'da ilk toplu taşıma örneği olarak deniz ulaşımında kayıklar kullanılmaya başlandı.

1831: Yaya egemenliği devam etmekle birlikte, Tanzimat'tan sonra her köşeden fayton kiralamak mümkün oldu.

1837: Rus ve İngiliz vapurları Boğaz'da toplu taşımaya başladı.

1844: Kayık sayısı 19.000 iken "Hazine-i Hassa Vapurları İdaresi" eliyle "Hümapervaz" vapuru işletmeye açıldı.

1845: Karaköy-Eminönü arasına ilk ahşap köprü kuruldu.

1851: Kent içi vapur işletmesi olan Şirket-i Hayriye kuruldu.

1854: Boğaz boyunca 6 vapurun işletmeye açılmasıyla birlikte yerleşmeler kıyı boyunca yayıldı.

1863: Köprü geçişlerinden para alınmaya başlandı.

1869: İstanbul'da toplu taşıma yönelik ilk sözleşme Dersaadet Tramvay Şirketi ile Osmanlı Devleti arasında imzalandı; Tophane-Ortaköy tramvay hattı açıldı.

1872: 18 metre genişliğindeki Unkapanı köprüsü yapıldı. Rumeli Demiryolları Şirketi tarafından Sirkeci-Hadımköy banliyö hattı işletmeye açıldı.

1878: 14 metre genişliğindeki Galata Köprüsü yapıldı.

1908: İstanbul'a ilk özel araba girdi.

1911: Beyazıt-Şişli arası için metro önerisinde bulunuldu.

1912: Galata Köprüsü, çift hatlı tramvayın geçebilmesi için genişletildi. Aynı yıl Şirket-i Hayriye'nin 25 gemiden oluşan filosu ile günlük denizyolunda taşınan yolcu sayısının yaklaşık 49.000 idi.

1927: İstanbul'daki araçların sayısı 1000 olarak belirlendi. Atlı arabalar ve otomobiller günde ortalama 53.600 yolcu taşıyordu. Aynı yıl toplu taşımacılıkta Kadıköy İskelesi ile Moda arasındaki özel otobüsler devreye girdi.

1928: Ford firmasının otomobil montaj fabrikası kuruldu.

1930: Taksi dolmuş güzergâhları oluşmaya başladı.

1938: İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar, Aksaray-Yenikapı-Saraçhane-Unkapanı tramvay hattına alternatif olarak 50 metre genişliğinde yol yaptı.

1939: Tramvay ve Elektrik İdareleri birleştirilerek İETT adıyla belediyeye devredildi.

1945: İstanbul'un nüfusu 903.728 idi. 

İstanbul tramvayları günde ortalama 275.200, Üsküdar-Kadıköy tramvayları 39.500, Tünel ise 27.600 yolcu, 55 şehir hatları gemisi Haliç'te 21.600, Boğaziçi hattında 46.000 Marmara hattında 55.000 yolcu, İETT ise 25 otobüsle günde ortalama 11.500 yolcu taşıyordu.

Aynı yıl demiryollarındaki şirketler (TCDD olarak) ve kent İçi toplu taşım yapan şirketler devletleştirildi.

1950: Başbakan Adnan Menderes'in imar operasyonları ve kent içi ulaşımın motorlu araçlara yönlendirilmesi süreci başladı.

1952: "Société Générale de Traction et d'Explotations" adlı Fransız grubu, Mecidiyeköy-Taksim-Beyazıt arasında on iki istasyonlu metro önerisinde bulundu. Projenin maliyeti 160.000 dolar olarak öngörüldü.

1954: Önerilen metro projesi hakkında Bayındırlık Bakanlığı inceleme yapmış ve projeyi onaylanmış olsa da proje gerçekleştirilemedi.

1956: Menderes'in trafiği rahatlatmak için İstanbul içinde bazı yolları genişletti ve tarihi dokuyu tahrip ederek 30 ve 50'şer metre genişliğindeki yollar açtı. Araba merkezli kent ulaşımını destekleyen uygulamaların bazıları Millet Caddesi, Ordu Caddesi, Vatan Caddesi, Londra Asfaltı, Beşiktaş, Yıldız, Zincirlikuyu Asfaltı, Hacıosman Bayırı, Bağdat Caddesi ve Haydarpaşa olarak sıralanabilir.

1958: Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından "İstanbul Trafik Etüdü" adı ile Kapsamlı Ulaşım Etüdü çalışmaları başladı.

1959: Sirkeci-Kadıköy arabalı vapur hattı açıldı.

1961: Rumeli yakasındaki tramvaylar söküldü. Eminönü-Topkapı hattına ilk troleybüs güzergâhı kuruldu. Ford marka minibüslerin montajına başlandı.

1966: Anadol marka yerli otomobilin üretimi başladı.

1967: Haliç'teki iskelelerin sayısı 14'ten 6'ya düşürüldü.

1968: İETT araç filosunu 300'e çıkardı.

1970: İstanbul nüfusu 2.849.950 idi.

İETT 738'e çıkardığı araç filosu ile günde ortalama 639.500 yolcu taşıdı. Minibüslerin ise günde ortalama olarak taşıdığı yolcu sayısı 695.000 idi. Aynı yıl Belediye Başkanı Haşim İşcan
trafik sorununu çözmek için katlı kavşaklarla çözüm arayışlarına girdi.

Ayrıca bu tarihte Rus grubu Teknoexport tarafından İstanbul metrosu raporu hazırlandı. Şişli-Beşiktaş-Beyoğlu-Eminönü-Fatih-Topkapi-Zeytinburnu bağlantıları ile Eminönü-Edirnekapı ve Gaziosmanpaşa bağlantılarını öneren ikinci bir metro güzergahı araştırılmış olsa da bu çalışma da rapor aşamasında kaldı.

1971: Renault ve Fiat marka otomobillerin Türkiye'de üretilmeye başlanması ile birlikte araba sahipliği arttı.

1972: Boğazı geçen araç sayısı 16.000 iken geçen yolcu sayısı 337.000 idi.

1973: Boğaz Köprüsü ve çevre yolları kullanıma açıldı. Denizyolu taşımacılığının kent içi taşımacılıktaki payı %13.4, demiryolunun %8.8  ve karayolunun ise %77.8 idi.

1974: Deniz ulaşımında İstinye-Paşabahçe seferi iptal edildi.

1975: Boğazı köprü ile geçen araç sayısı 51.500, araba vapuru ile geçen araç sayısı 3700 idi.
Yolcuların 279.000'i vapurla, 91.000'i köprüden özel araçla, 14.000'i de köprüden otobüsle olmak üzere karşıya geçen yolcu sayısı 384.000 idi.

1978: Karayolları 17. Bölge Müdürlüğü'nün talebi üzerine İngiliz Freeman Fox ve Türk Botek firmaları yaptıkları etüd ile gelişen kent makroformunu inceleyerek 4. Levent-Levent güzergâhını önerdi.

1979: Taksim-Levent özel otobüs yolu işletmeye açıldı.

1983: Kent içi toplu taşımada 14 kişilik midibüsler trafikten kaldırıldı.

1984: Freeman Fox ve Botek AŞ tarafından hazırlanan "İkinci Boğaz Köprüsü Geçişi" fizibilite etüdü yapıldı.

1985: İstanbul'un nüfusu 5.771.000 idi.

Toplam kent içi taşımacılıkta deniz yolu taşımacılığının payı %7.4, demiryolunun payı % 4.5 ve karayolunun payı ise %88,1 idi. İstanbul'daki özel araç sayı ise 286.000 idi.

1987: Kent içi yolculukların %20'si otomobil ile, %20'si toplu taşıma ile ve %40'ı da yaya olarak yapılıyordu. Günde 7.700.000 yolculuk yapılıyordu.

1988: Fatih Sultan Mehmet Köprüsü trafiğe açıldı.

Aynı yıl (İstanbul Teknik Üniversitesi) İTÜ Uygar Araştırma Merkezi tarafından metro raporları yeniden değerlendirildi. İstanbul Büyükşehir Ulaşım Nazım Planı raporları, Temel Mühendislik tarafından hazırlandı ve İstanbul Master Ulaşım Planı Model çalışmaları, Halkow Fox Grubu tarafından yapıldı.

1989: Taksim-Tünel aksı üzerinde eski tramvayların anısına 2 kilometrelik nostaljik tramvay işletmeye açıldı.

1990: İstanbul nüfusu 7.309.000 idi.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından Metroplan firmasına "Mevcut Ulaşım Etüdlerinin İncelenmesi ve Önemli Uygulamaların Değerlendirilmesi, Kentsel Ulaşımı İyileştirme Projesi" yaptırıldı. Denizyolu taşımacılığının toplam kent içi taşımacılıktaki oranı %8.4, demiryolunun %6.8 ve karayolunun ise %84.8 idi. Trafiğe kayıtlı özel oto sahipliği 482.000 rakamıyla Türkiye toplamının %33'ünü oluşturuyordu.

1992: ODTÜ'ye metro projesinin ihale dokümanları hazırlatıldı.

1994: Topkapı-Zeytinburnu çağdaş tramvay istasyonları tamamlandı. Hafif metro hattı Zeytinburnu-Bakırköy istasyonları hizmete girdi.

1996: Sirkeci-Eminönü çağdaş tramvay istasyonları tamamlandı. Çağdaş tramvay günde ortalama 150.000 yolcu taşıyordu.
 
1997: İstanbul'un nüfusu geçici verilere göre 9.600.000 idi.

İBB, İTÜ işbirliği ile 1/50.000 Nazım İmar Planı verilerini baz alarak 2010 yılı hedefli İstanbul Ulaşım Master Planı için çalışmalara başladı.

Boğazı geçen yolculukların %45'i otomobille, %19.8'i deniz yoluyla %6.7 servis araçları ile %28.8'i otobüslerle yapılıyordu.

Aynı yıl İstanbul'da kayıtlı otomobil sayısı 889.342 olarak bildirildi. Bu her 1000 kişiden 98'inin otomobil sahibi olduğu anlamına geliyordu.

1999: Çağdaş tramvay günde 170.000 yolcu, hafif metro ise 180.000 yolcu taşıyordu.

2000: Taksim-4 Levent metro hattı açıldı.

Aynı yıl İstanbul iline 1.563.590 otomobil, 79277 minibüs, 58 723 otobüs, 149 393 kamyon , 223 742 kamyonet , 15.931 jeep ve 45.402 motosiklet kayıtlı idi. Yaşanan 96.206 trafik kazasında ölenlerin % 56.2'si yaya olmak üzere toplam 167 kişi öldü, 6536 kişi yaralandı.

2003: Taksim-Kabataş hattında finüküler çalışmaları başladı.

2004: Marmaray Projesi başladı.

2006: 7 Tepeye 7 Tünel projesi başladı. Taksim-Kabataş finüküler hattı hizmete açıldı.

2008: 7 Tepeye 7 Tünel projesi kapsamında tüneller hizmete açılmaya başladı. Taksim-Şişhane metro hattı bitirildi.

2009: Avcılar-Söğütlüçeşme metrobüs hattı açıldı. Başbakan helikopter ile 3. Köprü'nün güzergâhını inceledi.

Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre İstanbul nüfusu 12.915.158 olsa da
meslek odaları bu rakamın gerçeği göstermediğini, İstanbul'un nüfusunun çok daha fazla olduğunu savunuyor.

Aynı yıl İstanbul'da 1.779.377 otomobil, 62.343 minibüs, 52.483 otobüs, 505.982 kamyonet, 129.729 kamyon, 162.680 motosiklet, 6.305 özel amaçlı taşıt ve 26.622 traktör olmak üzere 2.725.521 motorlu taşıt vardı.

2010: İBB Şehir Planlama Müdürlüğü'nün 2000 yılında yapığı 2010 İstanbul nüfusu tahminlerine göre İstanbul'un nüfusu 15.400.000 idi.

Büyük ölçüde, Kevser Üstündağ'ın İstanbul Dergisi 2000 yılı Ekim sayısı için hazırladığı kronolojiden yararlanılmıştır.


Kevser Üstündağ ile...
Haluk Gerçek ile...
Eda Beyazıt ile...
İstanbul'a tarihsel bir bakış
Bu Haberi Sosyal Medyada Paylaşın
Yorumlar
Henüz yorum yapılmamış.
Bu İçeriğe Yorum Yazın
Ad Soyad
E-posta
Yorum
Kalan karakter :