İstanbul'daki sanayileşme nerelerde konuşlanıyor?
Haliç'in iki kıyısında 14. yüzyılda Bizans Dönemi'nden başlayan, Osmanlı'da pekişen ve Cumhuriyet ile devam eden bir yapılaşma söz konusu. Boğaz'ın bir bölümünde, Beykoz, Çubuklu, Büyükdere, Üsküdar ve Kadıköy'de, Marmara kıyısında Yedikule ile Küçükçekmece arasında yapılaşma var, yani sıklıkla su kıyısında.
Haliç'te sanayileşme 1940'lardan sonra artıyor. Haliç'in sanayi, ticaret ve liman özelliğinin ön planda oluşu, doğal liman niteliği,hem boğaza, hem de Marmara'ya açılması Haliç'te sanayileşmeyi arttırıyor.
Kaynak: Gül Köksal
İstanbul'daki endüstriyel mirasın niteliği ve kapsamı nedir?
İstanbul'da bugünkü sanayi istatistiğinde belirtilen sekiz ayrı iş kolunun sekizine de karşılık gelecek şekilde endüstriyel yatırım olduğunu görüyoruz.
Elimizdeki en nitelikli kaynak 1913-1915 yılları arasında yapılan sanayi istatistiği. Bu istatistiğe göre enerji, gıda, giyim ve dokuma, kimyevi madde üretimi, maden işleme, toprak işleme ve ağaç işleme başlıkları altında üretim alanları var.
Enerji üst başlığı altında İstanbul için gaz üretimi, elektrik üretimi, mazot üretimi incelenebilir. Dolmabahçe Gazhanesi, Kuzguncuk Gazhanesi veya Silahtarağa Elektrik Fabrikası da bu ana başlığın altına giriyor.
Gıda üretimi kapsamında mezbahalar, içecek, et, tütün, içecek, un, makarna üretiminin yapıldığı tesisler var; Likör Fabrikası gibi.
Giyim başlığının altında yün iplik üretimi, ipek dokuma tesisleri mevcut. Bu başlık için Feshane-i Amire en önemli örneklerden biri. Bugün İstanbul il sınırlarının dışında kalan, ama sarayla ilişkisi ve hâlâ ayakta olması açısından da önemli olan Hereke Fabriya-i Hümayun var.
Deri üretimi ve deri ürünleri işleme kapsamında Beykoz Deri Kundura fabrikası var ki, onun da dönüşüm çerçevesinde ele alındığını duydum.
Kimyevi madde kapsamında da barut, mum, sabun, kibrit, kablo gibi ürünleri sayabiliriz. Bu başlığa da Büyükdere'deki Tekel Kibrit Fabrikası veya Küçükçekmece'deki Kibrit Fabrikası giriyor.
Maden işleyen fabrikaların kapsamı çok geniş; gemi, lenger, top, silah, makine, demir döküm üretimi gibi. Lengerhaneleri, tersaneleri burada sayabiliriz.
Toprak işleme başlığının altında ise, tuğla, çimento, çivi, cam, çömlek üretimi var. Örneğin Yıldız Çini fabrikası işlevini sürdüren bu kapsam içindeki önemli bir tesis.
Ağaç işleyen tesisler ise, bugün ayakta değil. Kağıt ve kontrplak işleyen yapılar günümüze ulaşmamış.
Cumhuriyet Dönemi'nde ise, fabrikaların sayısı artıyor...
Evet, Cumhuriyet Dönemi'nde fabrika sayısı artıyor. Sümerbank ve SEKA yatırımları başlıyor. Daha sonra Anadolu'ya da yatırımlar başlıyor ve bu yatırımlar Kayseri'ye kadar uzanıyor. Kayseri'de de Sümerbank'ın bez fabrikası var. Ama bunlar daha yakın dönemler olduğu için modern miras kapsamına giriyor.
Sanayi tesislerinin konuşlanmasında önemli olan hammaddeye ulaşım. Genellikle de deniz ulaşımı tercih edildiği için de yapılaşma kıyı kesimlerinde çokluk gösteriyor.